Osiedle Złote Łany w Bielsku-Białej. Foto: M. Kocjan, Wikipedia.org

Planowanie przestrzenne wymaga szybkich, celowych i skutecznych działań, które pozwolą ograniczyć najistotniejsze problemy i umożliwią efektywne kształtowanie przestrzeni. Przygotowany przez resort projekt ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (tzw. mała nowelizacja), został skierowany do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych. Mała nowelizacja jest wstępem do kompleksowych zmian systemowych, opracowywanych przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz Komisję Kodyfikacyjną Prawa Budowlanego.

Ustawa jest podstawowym aktem regulującym zagadnienia planowania i zagospodarowania przestrzennego. Jej nowelizacja jest odpowiedzią na potrzebę dokonania szybkich zmian, rozwiązujących najpilniejsze problemy związane z kształtowaniem przestrzeni, a jednocześnie nie powodujących po stronie gmin dodatkowych obciążeń. Umożliwi gminom efektywne gospodarowanie przestrzenią – zanim przeprowadzone zostaną długofalowe  zmiany systemowe. Kierunek planowanych w małej nowelizacji zmian jest zgodny z postulatami zgłaszanymi m.in. przez samorządy, stowarzyszenia urbanistów i architektów.

W trakcie uzgodnień międzyresortowych oraz konsultacji publicznych planowany jest szereg wydarzeń i inicjatyw, tak by jak najwięcej osób mogło wyrazić swoje zdanie na temat proponowanych rozwiązań. Zgodnie z założeniami projekt ustawy powinien zostać zatwierdzony przez Radę Ministrów przed końcem I półrocza 2015 r. i przyjęty przez parlament obecnej kadencji.

Najistotniejsze i wymagające najszybszych działań problemy dotyczą:

• nieuwzględniania przy planowaniu przestrzeni zasad urbanistyki – chaotyczna i rozproszona zabudowa oznacza wyższe koszty budowy i utrzymania infrastruktury (m.in. dróg, sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, szkół, ośrodków zdrowia), a także większe wydatki na dojazdy do pracy, kin, muzeów i restauracji;
• niekorzystnego bilansu kosztów i zysków związanych z prowadzoną polityką przestrzenną i wynikającego z tego rosnącego deficytu w budżetach gmin – m.in. konieczność wykupu przez gminę gruntów pod drogi publiczne, budowę infrastruktury do ich obsługi;
• nadmiernej ilości terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, wynikającej z braku przeprowadzania analiz potrzeb rozwojowych gmin i ich sytuacji demograficznej – według danych Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk, 14% powierzchni kraju jest przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, natomiast według ewidencji odzwierciedlającej stan faktyczny, grunty zabudowane to 1% (dane Głównego Urzędu Statystycznego);
• niskiego poziomu udziału społeczności lokalnej w planowaniu przestrzeni, co prowadzi do licznych konfliktów;
• utrudnień dla realizacji idei miasta zwartego, przyjaznego użytkownikom, w tym pieszym,  rowerzystom i niepełnosprawnym – ustawa ma dziś charakter wyłącznie proceduralny, nie nadaje planowaniu przestrzennemu kierunku  merytorycznego, którego wymagają dzisiejsze wyzwania cywilizacyjne (potrzeba zrównoważonego rozwoju i oszczędnego gospodarowania zasobami). 

Projektowane rozwiązania mają przyczynić się do:

• Przekierowania inwestycji budowlanych na tereny przygotowane do zabudowy i wyposażone w niezbędną infrastrukturę:
  - decyzje o warunkach zabudowy (WZ) dotyczące nowej zabudowy, będą wydawane wyłącznie na tereny przygotowane do inwestycji, 
  - procedury i zakres sporządzania planów miejscowych będą wymagały przeprowadzenia analiz dotyczących m.in. podaży i zapotrzebowania na tereny budowlane,
  - wprowadzenie przepisów umożliwiających uchwalenie planu miejscowego na podstawie wystąpienia podmiotu prywatnego, który jednocześnie zobowiąże się do wyposażenia terenów w określoną infrastrukturę i bezpłatnego jej przekazania gminie.
• Lepszego zabezpieczenie interesów inwestorów i procesów inwestycyjnych (prywatnych i publicznych):
  - uchwalanie planów miejscowych przy zaangażowaniu wiele podmiotów i społeczności lokalnej, co stanowić będzie stabilną i transparentną podstawę przy określeniu przeznaczenia terenu i możliwości jego zagospodarowania i sąsiadujących z nim działek;
  - inwestycje na terenach newralgicznych, o szczególnym znaczeniu dla danej miejscowości, oraz inwestycje wzbudzające kontrowersje społeczne (np. dotyczące instalacji odnawialnych źródeł energii innych niż mikroinstalacje, inwestycji na obszarach publicznych) będą realizowane  wyłącznie w oparciu o plan miejscowy;
  - określenie terminu ważności decyzji WZ na 2 lata oznacza, że będzie ona spójna z istniejącym planem zagospodarowania przestrzennego.

• Wprowadzenia rozwiązań umożliwiających gminom lepsze bilansowanie wydatków i wpływów związanych z zagospodarowaniem przestrzennym oraz racjonalizacji systemu odszkodowań, dzięki wprowadzeniu zasad przyznawania odszkodowań adekwatnych do przyczyny powstania ograniczenia i związanego z nim roszczenia:
  - zwiększenie przychodów gmin nastąpi m.in. dzięki zrównaniu terminów dotyczących  odszkodowań oraz opłaty planistycznej do 10 lat (obecnie można ją naliczyć tylko przez 5 lat od uchwalenia planu, co pozwala na relatywnie łatwe uwolnienie się od niej;
  - zmniejszenie wydatków gmin, a tym samym możliwość wykorzystania części środków dotychczas przeznaczanych na odszkodowania (np. na budowę infrastruktury technicznej, społecznej, remonty) umożliwią rozwiązania dotyczące m.in. ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej gminy wyłącznie do odszkodowań związanych z jej decyzjami planistycznymi oraz rezygnacja z nadmiernego automatyzmu w mechanizmach odszkodowawczych;
  - lepsze bilansowania wydatków i wpływów związanych z zagospodarowaniem przestrzennym będzie związane przede wszystkim z koniecznością przeprowadzenia analiz, dzięki którym działania będą ściśle związane z możliwościami i potrzebami danej gminy.

• Określenia zasad efektywnego gospodarowania przestrzenią, w tym zasad miasta zwartego, niskoemisyjnego, przyjaznego pieszym i rowerzystom, a przez to bardziej przyjaznego dla jego mieszkańców:
  - wsparcie realizacji jednego z głównych celów regulacji – przekierowania inwestycji na tereny do tego przygotowane;
  - wprowadzenie katalogu podstawowych zasad, które będą uwzględniane w procesie planistycznym i będą sprzyjać racjonalnemu zagospodarowaniu przestrzeni –  łatwiejsza realizacja inwestycji przyjaznych pieszym i rowerzystom (np. dzięki możliwości realizowania nie związanych z drogą samochodową tras tramwajowych, dróg rowerowych i ciągów pieszych w oparciu o procedury tzw. specustawy drogowej);
  - ustanowienie zasad i konieczność wydzielania gruntów przeznaczonych pod zieleń publiczną, parki, place, skwery i obiekty kultury, ułatwi powstawanie przestrzeni otwartych dla mieszkańców.

• Wzmocnienia udziału społeczeństwa w procesie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, m.in. dzięki dodatkowym konsultacjom i obowiązkowi publikowania dodatkowych dokumentów:
  - wymóg przedstawienia uzasadnienia do uchwał intencyjnych oraz przeprowadzenia dodatkowych konsultacji ze społecznością lokalną, dzięki czemu mieszkańcy i przedsiębiorcy uzyskają informacje o planowanych działaniach przestrzennych gminy i będą mogli przedstawiać swoje uwagi i wnioski już na wczesnym etapie procedur planistycznych;
  - procedura uchwalania planu miejscowego na podstawie wystąpienia prywatnego podmiotu będzie go dodatkowo obligowała do przedstawienia m.in. wizualizacji inwestycji, tak by społeczność lokalna miała realna możliwość jej oceny.

• Wzmocnienia roli studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz jego mocniejsze powiązanie z realnymi potrzebami i możliwościami gminy:
  - wprowadzenie m.in. wymogu oparcia się w procesach planistycznych na planach rozwojowych gminy, wieloletniej prognozie finansowej, prognozach demograficznych.

• Zwiększenia dostępu do informacji przestrzennej (dostosowanie do regulacji dyrektywy INSPIRE):
  - przepisy umożliwią tworzenie dokumentów planistyczne w cyfrowej formie oraz włączenie w nie odniesień przestrzennych, co umożliwi łatwiejsze korzystanie z obecnie dostępnych dokumentów.

Z projektem i dokumentacją prac nad nim można zapoznać się na stronie Rządowego Centrum Legislacji
mir.gov.pl