Kontrakt stoika

Większość ludzi jest dzisiaj niewolnikami. Epiktet wyjaśnia, że jeżeli uzależniamy swoje szczęście od zaspokojenia naszych potrzeb i jeżeli to zaspokojenie możliwe jest tylko przy współudziale zewnętrznej rzeczywistości, stajemy się niewolnikami sytuacji i ludzi, którzy mogą zaspokoić nasze potrzeby. Stoik wybiera drogę autonomii. Ma potrzeby, ale nie identyfikuje się z nimi. Nikt ani nic nie może go w związku z tym szantażować.

Współczesny człowiek bezwiednie zawiera kontrakt z rynkiem pracy i gospodarką. Pracujemy zawodowo, bo chcemy zaspokoić swoje potrzeby. Jeśli je zaspokoimy, będziemy szczęśliwi. Tak wygląda ten kontrakt: potrzeby − praca zawodowa − szczęście. Stoik go zrywa. Nie uzależnia bowiem szczęścia od zaspokajania potrzeb. Szczęście stoika to jakość woli.

Jedyny kontrakt człowieka to bycie sobą. Zawieramy go wewnątrz naszej woli. Co to znaczy? To, że wiem, jakie mam potrzeby, i na tej podstawie formułuję moje dążenia; to leży w mojej mocy. Następnie angażuję moją wolę w realizację tych dążeń. Istotą szczęścia i poczucia spełnienia jest jakość tego zaangażowania.

Mam kapryśnego pracodawcę, toksycznych współpracowników, nie widzę perspektyw? Nic mnie to nie obchodzi. Definiuję swoje zadania i podejmuję się ich realizacji. Nie tu, to gdzie indziej, nie w ten sposób, to w inny. Jeśli jestem skupiony i zdyscyplinowany, jeśli zachowuję pogodę ducha i życzliwość dla innych ludzi, już wygrałem. Bez względu na zewnętrzne efekty moich działań.

Fałszywe bożki

Antyczni Grecy wierzyli, że ich losami kierują bogowie. Ale pojawił się Sokrates i pokazał, że człowiek ma własną wolę, w której tkwi osobliwa moc. My też mamy dzisiaj swoich bogów i swój fatalizm. Wydaje nam się, że jesteśmy na łasce bożków potrzeb i popędów, Świętego Rynku Pracy i wszechpotężnej Gospodarki.

Pora im się przeciwstawić.

*dr Tomasz Mazur − adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się aksjologią, dydaktyką filozofii i stoicyzmem. Opublikował kilka książek, m.in. „Podręcznik nieudanej egzystencji” (2013). W roku 2009 założył nieformalne Centrum Praktyki Stoickiej, w ramach którego organizuje warsztaty, konsultacje, spotkania i happeningi filozoficzne. Niedługo ukaże się jego książka „O stawaniu się stoikiem”
Instytut Obywatelski