Wiedeń: siedziba Trybunału Konstytucyjnego

Po bezprecedensowych wydarzeniach w Sejmie 2 grudnia i nocnym ślubowaniu 5 sędziów wybranych w Sejmie przez PiS ponownie publikujemy tekst prof. L. Garlickiego.

Poniższy fragment, piórem prof. Leszka Garlickiego, konstytucjonalisty i sędziego Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, pochodzi z  rozdziału „Ewolucja podstaw kontroli konstytucyjności w Austrii”, z pracy zbiorowej „Państwo, prawo, obywatel”^*.

Rozwój konstytucyjnych uregulowań [w Austrii] w latach dwudziestych łączył się początkowo z rozszerzeniem zakresu działania Trybunału Konstytucyjnego. Nowela konstytucyjna z 1925 r. przyznała Trybunałowi dodatkowe uprawnienia do rozstrzygania sporów kompetencyjnych między sądami, między władzami federalnymi i krajowymi oraz w kilku drobniejszych kwestiach. Rozszerzono też incompatibilitas stanowisk w Trybunale Konstytucyjnym ze stanowiskami w rządzie czy parlamencie.

Dalej idące zmiany wprowadziła tzw. druga nowela konstytucyjna z 1929 r., która w rzeczywistości stanowiła totalną rewizję konstytucji przekształcając Austrię z systemu parlamentarnego w system zbliżony do prezydencjalizmu. Nowe regulacje dotknęły tylko w niewielkim stopniu organów wymiaru sprawiedliwości - zakres działania Trybunału Konstytucyjnego uległ nieznacznemu zawężeniu, równocześnie jednak wprowadzono nowe możliwości w odniesieniu do kontroli konstytucyjności ustaw — nowy art. 140 dopuścił konkretną kontrolę norm sprawowaną przez Trybunał Konstytucyjny na wniosek Trybunału Administracyjnego lub Sądu Najwyższego, gdy sądy te miały wątpliwości co do konstytucyjności przepisu ustawy mającego stać się podstawą rozstrzygnięcia w zawisłej przed nimi sprawie.

Zasadniczy model właściwości Trybunału Konstytucyjnego nie uległ jednak przeobrażeniom, natomiast — po raz pierwszy i ostatni w historii konstytucji z 1920 r. - w sposób podstawowy zmieniono przepisy organizacyjne. Konstytucja określiła w sposób precyzyjny skład Trybunału Konstytucyjnego oraz powierzyła prawo mianowania sędziów Prezydentowi Republiki, który działać musi na wniosek rządu (w odniesieniu do nominacji przewodniczącego, zastępcy, 6 członków i 3 zastępców członków Trybunału), Rady Narodowej (w odniesieniu do nominacji dalszych 3 członków i 2 zastępców członków) oraz Izby Krajów (obecnej Rady Związkowej) — dalszych 3 członków i 1 zastępca. Ustanowiono też sztywną granicę 70 lat dla odejścia ze składu Trybunału Konstytucyjnego oraz znacznie rozszerzono przepisy o incompatibilitas.

Przejście do rządów autorytarnych w początku lat trzydziestych oznaczało upadek, a potem likwidację Trybunału Konstytucyjnego. W świetle tzw. kryzysu organizacyjnego w Radzie Narodowej rząd uznał parlament za niezdolny do działania i na podstawie wojennej ustawy o pełnomocnictwach z 1917 r. zaczął wydawać Rozporządzenia z mocą ustawy. Konstytucyjność tak wydanych rozporządzeń została zakwestionowana przez wiedeński rząd krajowy — liczono się z możliwością uznania tej skargi przez Trybunał Konstytucyjny.