Pozbawienie ukaranego prawa do uchylenia prawomocnego mandatu wydanego na podstawie aktu normatywnego, o którego niezgodności z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą orzekł Trybunał Konstytucyjny, jest niezgodne z konstytucją.

15 lipca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący podstawy uchylenia prawomocnego mandatu karnego. 

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 101 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia w zakresie, w jakim pozbawia ukaranego prawa do uchylenia prawomocnego mandatu wydanego na podstawie aktu normatywnego, o którego niezgodności z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą orzekł Trybunał Konstytucyjny, jest niezgodny z art. 190 ust. 4 konstytucji.

Problem konstytucyjny sprowadzał się do kwestii zbyt wąskiego – w perspektywie art. 190 ust. 4 konstytucji – określenia przez prawodawcę przesłanki uchylenia prawomocnego mandatu. Wyrok odnosił się  wyłącznie do przesłanki wynikającej z art. 101 § 1 zdanie 1 in fine kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej: k.p.w.), która pozbawiała ukaranego prawa do uchylenia prawomocnego mandatu wydanego na podstawie aktu normatywnego, o którego niezgodności orzekł Trybunał Konstytucyjny.

Trybunał stwierdził, że prawomocny mandat karny jest „innym rozstrzygnięciem” w rozumieniu art. 190 ust. 4 konstytucji. Przemawiały za tym ustalenia dokonane m. in. w wyroku TK o sygn. SK 38/03 i odnoszące się do istoty, specyfiki oraz konstytucyjnej kwalifikacji postępowania mandatowego.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ani zakwestionowany przepis, ani żaden inny przepis k.p.w. nie dawały podstaw do uchylenia prawomocnego mandatu karnego z tej przyczyny, że został on wydany na podstawie normy uznanej następnie za hierarchicznie niezgodną z normą wyższego rzędu. Prawodawca nie przewidział mechanizmu uchylenia prawomocnego mandatu karnego w oparciu o przesłankę, o której mowa w art. 190 ust. 4 konstytucji. Ponadto specyfika postępowania mandatowego oraz zasady nabycia przez mandat karny cechy prawomocności powodowały, że ukaranemu nie mogły przysługiwać środki odwoławcze takie jak apelacja i zażalenie. W orzecznictwie sądowym trafnie zaś podkreśla się, że uchylenie prawomocnego mandatu nie jest możliwie w trybie nadzoru nad postępowaniem mandatowym.