Straż Graniczna w akcji. Foto: Bieszczadzki OSG

Przepisy kilku ustaw, odnoszących się m.in. do policji i innych służb, które dotyczą zasad stosowania przymusu bezpośredniego i odsyłają do rozporządzeń, są niezgodne z konstytucją - orzekł 17 maja Trybunał Konstytucyjny. Regulacje te stracą moc w ciągu roku.

Wnioski w tej sprawie złożyła do TK Prokuratura Generalna, która zakwestionowała zapisy określające, że szczegółowe warunki użycia środków przymusu bezpośredniego - czyli np. pałek, kajdanek, siły fizycznej, paralizatorów - określane są w rozporządzeniach, a nie bezpośrednio w ustawie.

W czwartek TK zajął się przepisami 13 ustaw i rozporządzeń, na mocy których przymus może stosować np.: policja, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa, Służba Celna i Straż Graniczna.

Rodzaje środków przymusu bezpośredniego, określające w jaki sposób funkcjonariusze danej służby mogą ograniczyć wolność osobistą obywatela, oraz przesłanki użycia tych środków, wskazujące w jakich okolicznościach może nastąpić to ograniczenie - należą do materii ustawowej ponieważ, w świetle art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji, tylko przepisy ustawy mogą pozwalać na ingerencję w wolność osobistą. Ponadto zgodnie z art. 41 ust. 1 konstytucji również postępowanie organów stosujących te środki musi być określone wyłącznie w ustawie.

Zgodnie z zapisem konstytucji "każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą; pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie". Tymczasem np. w Ustawie o policji wskazano, że "Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, określa szczegółowe przypadki oraz warunki i sposoby użycia środków przymusu bezpośredniego".

Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że w art. 24 w ust. 3 ustawy o Straży Granicznej Rada Ministrów otrzymała kompetencje nie tylko do określenia trybu ograniczania wolności osobistej przez możliwość określenia warunków i sposobu użycia tych środków, ale również do określenia trybu postępowania w przypadku użycia broni palnej przez funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz trybu postępowania w przypadku użycia środków przymusu bezpośredniego i zasad użycia broni palnej przez pododdziały odwodowe Straży Granicznej.

Możliwość użycia wobec osoby fizycznej broni palnej najdalej ingeruje w konstytucyjnie chronioną wolność osobistą, a nawet nietykalność osobistą, dlatego wymaga szczególnie precyzyjnego uregulowania na poziomie ustawowym.

W przypadku pododdziałów odwodowych Straży Granicznej ustawa nie przewiduje, aby pododdziały odwodowe Straży Granicznej mogły używać środków przymusu bezpośredniego. W ten sposób ustawodawca przekazał władzy wykonawczej kolejną istotną, z punktu widzenia konstytucyjnie chronionej wolności osobistej, materię do swobodnego uregulowania.
"Kwestionowane upoważnienia ustawowe naruszają konstytucję ze względu na przekazanie do uregulowania aktem podstawowym całego kompleksu zagadnień odnoszących się do ograniczenia wolności osobistej obywateli" - mówił w uzasadnieniu orzeczenia sędzia TK Andrzej Wróbel. Dodał, że utrata mocy przez te przepisy spowoduje lukę prawną, więc konieczne jest odroczenie o rok skutków orzeczenia.