W sierpniu br. Senat RP podjął inicjatywę legislacyjną, której celem było skorygowanie przepisów ustawy o referendum lokalnym. Jej właściwym źródłem był wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2003 roku. Dotyczył on zakresu spraw, które mogą być poddawane referendom, jak również formy wykonywania tej instytucji. Trybunał ustalił, że przepisy ustawy z 2000 roku o referendum lokalnym nie są do końca spójne z przepisami konstytucji w zakresie, w jakim ta opisuje samą istotę referendum lokalnego.

Według konstytucji, referendum lokalne to przede wszystkim forma w s p ó ł d e c y d o w a n i a przez mieszkańców o wszelkiego rodzaju sprawach dotyczących konkretnej wspólnoty samorządowej. Trybunał zwrócił uwagę, że referendum może być stosowane ilekroć zajdzie taka potrzeba, a mieszkańcy będą o to wnioskować. Nie musi ono mieć również charakteru rozstrzygającego (tzn. władze samorządowe nie muszą być związane wynikiem referendum) – może ono mieć charakter opiniodawczy. Tymczasem, w 2000 roku przepisy ustawy o referendum lokalnym zostały sformułowane w taki sposób, że uznawano, iż referendum można zorganizować wyłącznie w związku ze sprawami, których rozstrzygnięcie leży w kompetencjach organów samorządu. Zdarzały się również przypadki kwestionowania możliwości organizacji referendów opiniodawczych. Wcześniej, kilkukrotnie opisywaliśmy sytuacje, w których mieszkańcy domagali się przeprowadzenia referendum np. w związku ze zmianą statutu miejscowości z gminy wiejskiej na miejską, a samorządy odrzucały wniosek argumentując, że ta decyzja i tak nie leży w ich kompetencjach.

Po blisko dziesięciu latach, dzięki inicjatywie senatorów udało się w końcu wykonać wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Nowelizacja, przede wszystkim, doprecyzowuje i porządkuje brzmienie art. 2 ustawy o referendum lokalnym. Najważniejszą zmianą jest wprowadzenie pkt. 3 do wspomnianego artykułu, który stanowi, że referendum będzie można również zorganizować „w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę”. Przepis ten otwiera ostatecznie możliwość stosowania tego mechanizmu demokracji bezpośredniej również w sprawach wykraczających poza kompetencje organów samorządu terytorialnego. Będzie można również swobodnie organizować referenda opiniodawcze. Jest to o tyle ważne, że mogą zdarzyć się sytuacje, w których zostaną zorganizowane konsultacje społeczne, które na przykład, ze względu na formę, nie będą zadowalające dla mieszkańców. Wówczas mogą oni podjąć próbę przeprowadzenia ponownych konsultacji w formie referendum opiniodawczego, wnioskując do rady czy sejmiku.