Foto: Wikipedia.org

Nawet Adam Smith, ojciec współczesnej ekonomii, nie pozostawiłby rynków samopas

Pokrętna alchemia finansowa, rozpasanie w dobie bezrobocia i państwowej reanimacji, a ostatnio też majstrowanie przy stopach LIBOR i pranie mafijnych pieniędzy – te wszystkie wieści pogrążają coraz mocniej wizerunek banków. Wielu osobom ich siedziby kojarzą się dziś z pieczarami chciwości i bezwstydnego samozadowolenia, gdzie bezkarna finansjera wypłaca sobie astronomiczne bonusy niezależnie od kłopotów, jakie przysparza społeczeństwu.

Rzeczywiście, banki położyły kamień węgielny pod kryzys, a ich działania nacechowane były – i są nadal – pazernością. Problem jest jednak dużo głębszy niż się z pozoru wydaje. Aby to zrozumieć, trzeba go zobaczyć w szerszym kontekście systemowym.

Paradygmat maksymalizacji

Zapewne niewiele osób ma świadomość, że fundamentem naszego systemu gospodarczego jest założenie o równości między „dobrobytem” a „produkcją”. Innymi słowy, maksymalizację szczęścia uważa się za tożsamą z maksymalizacją konsumpcji.

Ekonomia głównego nurtu dąży do realizacji tego założenia. Przyjmuje mechaniczne podejście kartezjańskie, aspirując do nauki ścisłej. Wierzy w racjonalność jednostek, przy czym rozumie ją jako matematyczną kalkulację w hedonistycznych kategoriach. Nauki „miękkie i niepoliczalne”, w tym filozofia, często zbywane są jako niepotrzebne lub niepoważne.

Jest to o tyle ciekawe, że za każdym ustrojem jakaś filozofia się skrywa. Nasz system gospodarczy silnie akcentuje wartości materialne i prowadzi do wzrostu wszelkich związanych z nimi wskaźników, w tym otoczonego niemalże świętością PKB. Filozofia tych wartości jest zgodna z paradygmatem maksymalizacji produkcji.

Podejście liberalne

Przyjrzyjmy się teraz podejściu liberalnemu, tak powszechnie stosowanemu przed kryzysem wobec rynków finansowych. Jego czołowym założeniem jest nieomylność „niewidzialnej ręki rynku”, która przekuwa egoizm jednostek w powszechny dobrobyt.

Jednakże nawet Adam Smith, liberalny myśliciel uważany przez wielu za twórcę koncepcji „niewidzialnej ręki”, a nawet za ojca współczesnej ekonomii, nie pozostawiłby rynku samopas. Uważał, że państwo powinno chronić ludzi przed nadmiernym egoizmem współobywateli, np. kradzieżami. Można to odczytywać jako potrzebę ustalania i egzekwowania reguł „uczciwej gry” w gospodarce.

Adam Smith tworzył w XVIII wieku, a my dziś, po przeszło 200 latach, z wrzawą odkrywamy, że rzeczywiście podejście liberalne wobec rynków finansowych powinno było być uzupełnione odpowiednimi regulacjami, bo egoizm wymknął się spod kontroli. W gospodarce każdy ma swoje funkcje. Rolą banków jest maksymalizacja zysków w zgodzie z prawem, a zadaniem państwa zapewnienie i wymaganie tego prawa.