Biorąc pod uwagę stopień osobistego podporządkowania Kadyrowa prezydentowi Rosji, specyficzną więź (patron–wasal) łączącą obu polityków oraz spektakularność przeprowadzonej akcji, jest bardzo mało prawdopodobne, by czeczeński lider mógł działać z inicjatywy własnej lub którejś z grup w rosyjskich elitach władzy. Zabójstwo Niemcowa musiałoby zostać zaplanowane na Kremlu, zaś osłaniani przez służby specjalne ludzie Kadyrowa mogli być jedynie jego bezpośrednimi wykonawcami.

Nie można jednak wykluczyć innej wersji: Niemcow został zabity przez rosyjskie służby specjalne, natomiast Czeczenom jedynie przypisano morderstwo, używając ich z jednej strony w charakterze kozłów ofiarnych, z drugiej – wygodnego straszaka. W takiej wersji aresztowane mogły zostać osoby niemające związków z całą sprawą, które ze względu na możliwość zaszantażowania represjami wobec krewnych (represje wobec rodzin członków podziemia zbrojnego są w republice na porządku dziennym) mogą w najbliższym czasie zmienić zeznania i przyznać się do winy. W ten sposób odium winy spłynęłoby na mających w Rosji złą reputację Czeczenów, co jedynie wzmocniłoby strach przed nimi, a zarazem stałoby się testem lojalności dla Kadyrowa.

Czeczeni jako instrument w rękach rosyjskich służb specjalnych

Niezależnie od tego, czy ludzie Kadyrowa rzeczywiście zabili rosyjskiego opozycjonistę, „operacja Niemcow” (zarówno samo morderstwo, jak i oprawa propagandowa) wydaje się spójnym przedsięwzięciem, mającym jasny przekaz i konkretnego odbiorcę. Wszystko wskazuje na to, że jej celem jest zastraszenie rosyjskiego społeczeństwa i elit, aby wyeliminować wszelkie realne i potencjalne zagrożenia dla obecnych władz, zwłaszcza w warunkach pogarszającej się sytuacji ekonomicznej. Mord na Niemcowie pokazuje również, że w putinowskiej Rosji mamy de facto do czynienia ze współczesną formą opryczniny (na wzór tej stosowanej w Rosji przez cara Iwana Groźnego w XVI wieku). Polega ona na zastraszaniu lub likwidowaniu rzeczywistych bądź potencjalnych przeciwników władz przez stojące ponad prawem i działające jedynie z sankcji Kremla i na jego polecenie grupy ludzi. W przypadku Niemcowa rolę wykonawcy – prawdziwego bądź domniemanego – odegrali Czeczeni, którzy mogą być używani także w przyszłości do fizycznej likwidacji wrogów wewnętrznych.
Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia