Ogłoszenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego 9 marca 2016 (sprawa K 47/15). Foto: B. Cacko, ZP BTK

Postawa samorządów stających po stronie porządku konstytucyjnego jest zrozumiała i godna aprobaty. Niestety rządzący mają do dyspozycji instrument, którym mogą samorządy ukarać.

Przyjmowane przez kolejne rady gmin uchwały o zamiarze respektowania niepublikowanych przez rząd wyroków Trybunału Konstytucyjnego pokazują, że wielu samorządowcom nie jest obojętna kwestia ochrony porządku prawnego i troska o podstawowe standardy konstytucyjne.

Samorządy poszły śladem sądów, m.in. zgromadzeń ogólnych sądów w Poznaniu, Warszawie, Bydgoszczy, Olsztynie czy Katowicach. Uchwały rad gmin korespondują też ze stanowiskiem wyrażonym w uchwale Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego z końca kwietnia. Potwierdza ona, że nieopublikowany wyrok TK stwierdzający niezgodność określonego przepisu z Konstytucją RP uchyla domniemanie jego zgodności z Konstytucją z chwilą ogłoszenia wyroku przez Trybunał Konstytucyjny na sali rozpraw.

Organy samorządu terytorialnego – tak jak wszystkie pozostałe organy władzy publicznej – są zobowiązane do działania na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji). Istotą sporu o Trybunał w jego aktualnej fazie jest zakwestionowanie przez władzę wykonawczą i ustawodawczą konstytucyjnej kompetencji Trybunału do pełnienia roli tzw. „negatywnego ustawodawcy”. Rola ta polega na rugowaniu z porządku prawnego przepisów niezgodnych z Konstytucją.

Niepublikowanie wyroków TK w Dzienniku Ustaw ma powodować, że wyroki te nie będą wpływały na porządek prawny. A zatem prawo, o którym mowa w art. 7 Konstytucji, będą tworzyły wszelkie przepisy przyjmowane przez ustawodawcę, bez względu na ich ocenę przez Trybunał.

Czy organy samorządu powinny nad tym przejść do porządku dziennego i zaaprobować wersję porządku prawnego narzuconą przez obecnie rządzących? Zdecydowanie nie.

Organy władzy wykonawczej, również organy nadzoru nad samorządem terytorialnym (wojewodowie) nie posiadają kompetencji do wiążącego ustalania i wskazywania samorządom przepisów, na podstawie których mogą one funkcjonować. Organy samorządu – w ramach przysługującej im z mocy Konstytucji i chronionej przez sądy samodzielności – dokonują bowiem samodzielnej analizy przepisów prawa, będących podstawą prawną ich działania.

Jeżeli wojewoda uznaje podstawę prawną przyjętą w rozstrzygnięciach organów samorządowych za błędną, wówczas wydaje rozstrzygnięcie nadzorcze stwierdzające nieważność uchwał czy zarządzeń organów samorządowych. Jednak od rozstrzygnięcia samorządom zawsze przysługuje skarga do sądu administracyjnego, który stoi na straży samodzielności samorządów. Sąd nie jest w żaden sposób związany wytycznymi organów administracji rządowej co do obowiązywania czy nieobowiązywania wyroków Trybunału Konstytucyjnego.