W związku z pojawiającymi się w debacie publicznej opiniami, że Trybunał Konstytucyjny stoi na straży interesów korporacji prawniczych, Biuro TK przypomina ważniejsze tezy z wybranych wyroków dotyczących regulacji prawnej dostępu do zawodów prawniczych.

Uwagi wstępne

W ostatnich latach Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie zajmował się wieloma zagadnieniami dotyczącymi dostępu do zawodów prawniczych. Ponieważ jednak model kształcenia prawników, regulacja zawodów prawniczych oraz zasady dostępu do nich są ustalane przez ustawodawcę, Trybunał Konstytucyjny odnosił się do tych zagadnień tylko w takim zakresie, w jakim odpowiednie regulacje prawne zostały zaskarżone. Trybunał nie ma bowiem kompetencji do orzekania z własnej inicjatywy.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, swoboda ustawodawcy w zakresie kształtowania modelów zawodów prawniczych sprawia, że kontrola przepisów dotyczących tego zagadnienia nie może polegać na ocenie celowości czy słuszności wyboru określonego modelu przez ustawodawcę, o ile mieści się on w konstytucyjnych ramach. Trybunał Konstytucyjny nie może bowiem zastępować preferencji ustawodawcy swoimi własnymi preferencjami ani wkraczać w sferę kompetencji zarezerwowanych mocą Konstytucji dla ustawodawcy. Skoro art. 17 ust. 1 Konstytucji nie ustanawia zasad dostępu do zawodów zaufania publicznego, to stosowanie go jako wzorca kontroli konstytucyjności przepisów wymaga zachowania szczególnej powściągliwości. Stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów ustawowych, określających kryteria dostępu do zawodu zaufania publicznego, możliwe jest więc tylko w razie dopuszczenia do takiego zawodu osób bezspornie nieprzygotowanych zawodowo (wyrok z 7 marca 2012 r., K 3/10).

Kształcenie prawników i „otwieranie” zawodów prawniczych

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „Nie było i nie jest funkcją Trybunału kształtowanie czy też dokonywanie wyboru modelu przygotowania do wykonywania zawodów prawniczych” (wyrok z 19 kwietnia 2006 r., K 6/06), a także, że „Wybór modelu naboru do zawodów prawniczych należy do ustawodawcy. Konstytucja nie przesądza (...) trybu kształcenia teoretycznego oraz przygotowania praktycznego do wykonywania reglamentowanych zawodów prawniczych” (K 3/10).

Trybunał Konstytucyjny wprost wyrażał aprobatę dla otwierania zawodów prawniczych, zaznaczał jednak, że musi ono odpowiadać wymaganiom poprawnej legislacji. Stwierdził m.in., że otwarcie zawodów prawniczych i zwiększenie dostępności (finansowej i terytorialnej, także dla mniej zamożnej części społeczeństwa) usług prawniczych, jest pożądane, ale musi następować drogą całościowych, wewnętrznie spójnych rozwiązań, które przejrzyście „ukształtują model prawniczego kształcenia zawodowego oraz zasady przepływu pomiędzy wysoko kwalifikowanymi zawodami prawniczymi” (K 6/06). Dlatego, dostrzegając racje przemawiające za otwarciem zawodów prawniczych dla jak najszerszej grupy osób o wysokich kwalifikacjach, wziął pod uwagę fakt, że niekonsekwentna i niespójna działalność ustawodawcy pośrednio szkodzi realizacji założonego celu. Chaos regulacyjny i „zdeformowana” ratio legis w rzeczywistości odsuwały bowiem w czasie możliwość osiągnięcia pożądanego celu (wyrok z 8 listopada 2006 r., K 30/06).