Celem zaskarżonego art. 417¹ § 2 kodeksu cywilnego jest przede wszystkim ochrona konstytucyjnych wolności i praw. Dlatego też sąd stosując go powinien każdorazowo ustalać, czy niezgodne z prawem prawomocne orzeczenie nie stanowi źródła naruszenia praw konstytucyjnych – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.

27 października 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną A. P. dotyczącą odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem (naprawienie szkody).

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 417¹ § 2 zdanie pierwsze ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, rozumiany w ten sposób, że naprawienia szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia sądu cywilnego można żądać po stwierdzeniu jego oczywistej i rażącej niezgodności z prawem, która ma zarazem charakter obiektywny, jest zgodny z art. 77 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Punktem wyjścia rozważań Trybunału Konstytucyjnego było ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko, że niezgodność orzeczenia sądowego z prawem, w rozumieniu art. 417¹ § 2 zdanie pierwsze kodeksu cywilnego, rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, winna mieć kwalifikowany charakter. Trybunał uznał, że takie rozumienie przesłanki niezgodności z prawem stanowi ograniczenie konstytucyjnego prawa podmiotowego wynikającego z art. 77 ust. 1 konstytucji. Ocena konstytucyjności w niniejszej sprawie została zatem dokonana z uwzględnieniem zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że pojęcie niezgodności z prawem, o którym mowa w art. 77 ust. 1 konstytucji ma charakter autonomiczny i jednolity na poziomie konstytucyjnym dla wszystkich wypadków wyrządzenia szkód przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej. Oznacza zaprzeczenie zachowaniu nakazanemu albo zakazanemu przez normy prawne dekodowane z aktów tworzących konstytucyjny system źródeł prawa (art. 87-94 konstytucji). Tym samym nie może być interpretowane przez pryzmat lub przez odpowiednie odesłanie do zbliżonych merytorycznie albo językowo tożsamych pojęć zawartych w aktach o niższej mocy prawnej niż konstytucja. Jednocześnie Trybunał stwierdził, że z uwagi na specyfikę procesu sądowego stosowania prawa, przesłanka niezgodności z prawem, o której mowa w art. 77 ust. 1 konstytucji, może podlegać ustawowym ograniczeniom. TK podtrzymał swój pogląd wyrażony w wyrokach SK 77/06 oraz SK 4/11, że wypracowane w orzecznictwie sądowym węższe rozumienie niezgodności z prawem znajduje konstytucyjne uzasadnienie.