Artykuł Michała Podsiadły jest pierwszym z serii referatów, przedstawionych podczas październikowej konferencji "Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych", która odbyła się w Trybunale Konstytucyjnym 17 października ubiegłego roku. Wszystkie referaty zostały wydane w tomie "Zagadnień Sądownictwa Konstytucyjnego" nr 1(3)/2012, opublikowanym w maju 2013. Całość jest dostępna na internetowej stronie Trybunału.

I. Powszechnie uważa się, że konstytucja jest aktem normatywnym, który reguluje stosunki społeczne o charakterze podstawowym, tj. podstawy ustroju państwa, zasady rządzące systemem prawa, organizację organów władzy publicznej czy wreszcie, a może przede wszystkim, prawa i wolności człowieka i obywatela¹. Jest to więc statut organizacji państwowej i z tej racji powinien znaleźć zastosowanie w możliwie największej liczbie stanów faktycznych, dających się zakwalifikować do przedmio­tu regulacji konstytucyjnej. Celu tego nie spełni wyłącznie obszerna regulacja kon­stytucyjna – cechą takiej regulacji musi być adekwatność jej rozwiązań do funkcji konstytucji.

Z tej przyczyny Konstytucja z 1997 r. zawiera regulacje rzadko stosowane, jednak dające prawu (państwu) możliwość sprawnej reakcji na niecodzienne okoliczności. W pierwszej kolejności wypada więc zwrócić uwagę na przepisy rozdziału XI Konstytucji, w całości poświęconego stanom nadzwyczajnym. Są to takie sytuacje, które wy­magają od władzy państwowej podejmowania nadzwyczajnych kroków związanych z utrudnioną realizacją funkcji państwa na terenach objętych stanem nadzwyczajnym. Od tak rozumianych stanów nadzwyczajnych (zdefiniowanych zresztą „przez wyli­czenie” w samej Konstytucji) należy odróżnić problemy związane z obsadą najwyż­szych stanowisk państwowych. Zagadnienie to może się wydawać problematyczne, gdy obowiązujące prawo rodzi w tym zakresie wątpliwości interpretacyjne. Regulację takich sytuacji nazywa się niekiedy „kryzysową”², same jednak stany faktyczne wy­magające zastosowania tych regulacji nazywam awaryjnymi.

Sytuacje te są związane zasadniczo z obsadą dwóch organów państwa: Prezydenta Rzeczypospolitej oraz Prezesa Rady Ministrów. W pierwszym wypadku problemy interpretacyjne może rodzić samo zaistnienie sytuacji nazywanej opróżnieniem urzę­du (i związanym z nią „zastępstwem” Prezydenta), a ponadto procedura stwierdzania trwałej niezdolności Prezydenta do pełnienia swojego urzędu ze względu na stan zdro­wia oraz procedurę stwierdzania (przejściowej) niemożności w sprawowaniu urzędu Prezydenta. Omawiając to zagadnienie w odniesieniu do Prezesa Rady Ministrów, należy natomiast zwrócić uwagę na katalog przesłanek przyjęcia dymisji Rady Mini­strów oraz okoliczności związane z przejściową i trwałą niezdolnością Prezesa Rady Ministrów do pełnienia urzędu.