W dniu 17 marca Sejm przegłosował nową ustawę o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, akceptując poprawki zgłoszone do tego tekstu przez senatorów 20 lutego (głównie o porządkującym charakterze). Zakończyło to prace parlamentarne nad projektem przygotowanym w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji, który trafił do Sejmu 16 września 2013 roku (zob. druk sejmowy  nr 1726). W przygotowanie dokumentu zaangażowanych było także wiele organizacji pozarządowych. Do możliwości wejścia w życie przepisom brakuje jeszcze tylko podpisu Prezydenta RP. Stanowi to poważny krok w stronę ułatwienia zbierania środków na prowadzoną działalność statutową wielu organizacjom pozarządowym i odejścia w tym zakresie od dawno już zdezaktualizowanych zasad. Obowiązująca do tej pory ustawa o zbiórkach publicznych pochodzi bowiem jeszcze z 1933 roku.

Głównym jej celem jest uproszczenie całej procedury związanej z organizacją zbiórek i uzyskiwaniem formalnej zgody na ich przeprowadzenie. Zaproponowane w niej zmiany przede wszystkim dostosowują cały proces do nowej rzeczywistości czasów Internetu i władzy wspomagającej działalność społeczeństwa obywatelskiego zamiast ją reglamentować. Przypomnijmy, że głównym przewidzianym w ustawie ułatwieniem jest uwarunkowanie organizacji zbiórki od poinformowania o takim zamiarze Ministra właściwego do spraw Administracji minimum na trzy dni przed datą planowanej zbiórki (do tej pory należało m.in. uzyskać jego zgodę). Ponadto, można tego dokonać poprzez rejestrację zbiórki na specjalnie do tego przeznaczonym portalu internetowym, gdzie podać należy czas, miejsce i nazwę organizatora oraz cel jej przeprowadzenia.

Żadne dodatkowe wymogi nie ograniczają już potem możliwości zbierania środków na cele społeczne w przestrzeni publicznej. Ponadto, obecność wszystkich informacji na ogólnodostępnym portalu internetowym wprowadza przejrzystość całego procederu. Od wejścia omawianych przepisów w życie i uruchomienia portalu każdy obywatel napotkawszy na ulicy kwestującą osobę będzie mógł od ręki, na przykład za pomocą smartfona z dostępem do Internetu, sprawdzić, czy dane podawane przez wolontariusza zbierającego środki zgadzają się z informacjami opublikowanym na rządowej witrynie.

Przewidując wykorzystanie narzędzi komunikacji elektronicznej do rejestrowania zbiórek publicznych (serwer internetowy ma być też jedynym miejscem, gdzie formalne zgłoszenie będzie przechowywane), ustawa nie zapomina jednak o podmiotach, które z różnych przyczyn wolą lub mogą tylko skorzystać z tradycyjnych dróg komunikacji. Przewidziano w niej także tryb zgłaszania informacji o planowanej zbiórce drogą pocztową. Jak zapewniali przedstawiciele MAiC podczas senackich prac nad ustawą dane z serwera mają być też w odpowiedni sposób zabezpieczane i przechowywane w celu przeciwdziałania ich potencjalnej utracie w przypadku awarii technicznej lub cyberataku na strony rządowe.

W związku z przedstawianą regulacją, którą generalnie ocenić należy jak najbardziej pozytywnie, wskazać można dwie główne wątpliwości, o których dyskutowano na posiedzeniu senackiej Komisji Rodziny i Polityki Społecznej. Pierwsza dotyczy możliwego ograniczenia dostępu do nowych procedur ze względu na zastosowanie przy zgłaszaniu zbiórek drogą elektroniczną wymogu posiadania podpisu elektronicznego. Ten ostatni jest jeszcze mało w Polsce rozpowszechniony, a do tego jego posiadanie wiąże się z koniecznością wniesienia opłat. To może utrudnić korzystanie z tej procedury szczególnie mniej zamożnym podmiotom. Jak jednak przekonywał na posiedzeniu komisji przedstawiciel MAiC podczas prac nad dokumentem sprawdzano też możliwość zastosowania tutaj innego mechanizmu. Żaden jednak nie zapewniał możliwości dostatecznego stopnia weryfikacji danych podmiotu zgłaszającego zbiórkę. Ponadto, m.in. mniej zamożnym organizatorom służyć ma wspomniana ścieżka listowna dla zgłaszania zbiórek.

Druga kwestia dotyczy relacji wynikającej z zapisów omawianej ustawy z innymi formami gromadzenia środków na cele społeczne. Otóż określający zakres jej stosowania art. 2 wyłącza spod jurysdykcji ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek m.in. loterie pieniężne i fantowe oraz kwestię wykorzystywania SMS-ów charytatywnych. Wobec wyjęcia tych działań z reżimu ustawy nie będą ich dotyczyły przewidziane w niej udogodnienia. Może to oznaczać potrzebę zajęcia się teraz nowelizacją ustawy o grach hazardowych, pod którą podlegają m.in. loterie fantowe. Ponadto, obecni na posiedzeniu senackiej Komisji przedstawiciele organizacji pozarządowych zwracali uwagę na potrzebę wyjaśnienia także kwestii dalszego zwolnienia z podatku VAT charytatywnych SMS-ów, za pomocą których można wspierać finansowo organizacje pożytku publicznego. Od 4 sierpnia 2010 r. takie zwolnienie jest możliwe na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów, ale nie dotyczy to chociażby wiadomości wysyłanych z telefonów na kartę. Ponadto, ciągle brakuje nałożenia na operatorów komórkowych obowiązku udostępnienia organizacjom bezpłatnego korzystania z tego mechanizmu.

Z pewnością ustawa dotycząca zbiórek publicznych nie załatwia więc wszystkich potrzeb związanych z różnymi formami publicznego zbierania środków przez organizacje pozarządowe. Warto zaznaczyć, że odwoływanie się przez nie do wsparcia ze strony poszczególnych obywateli może stanowić korzystną formę dywersyfikacji źródeł pozyskiwania przez nie środków na prowadzoną działalność statutową. Jednak wejście omawianej regulacji w życie na pewno ułatwi pracę wielu organizacji, stwarzając im pole do szerszego korzystania ze zbiórek publicznych. Pozwoli im także stosować na szerszą skalę nowoczesne formy ich przeprowadzania, np. sprowadzające się do tzw. crowdfundingu (czyli finansowania społecznościowego). Więcej możliwości dzielenia się posiadanymi pieniędzmi na cele społeczne i zwiększona widoczność takich działań może doprowadzić do upowszechnienia takich działań wśród Polaków, którzy zaczną może angażować się w nie także poza początkiem stycznia każdego roku.
Źródło: Biuletyn Kompas Instytutu Spraw Publicznych