Wprowadzony w 2009 r. fundusz sołecki daje mieszkańcom sołectw możliwość wiążącego decydowania o części budżetu gminy. I z roku na rok jest coraz popularniejszym rozwiązaniem.

Rady gmin, na terenie których są jednostki pomocnicze w postaci sołectw mają czas do 31 marca każdego roku na podjęcie uchwały o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego z budżetu gminy (uchwała ta dotyczy kolejnego roku budżetowego). Nawet jeśli rada gminy zdecyduje o niewyodrębnieniu funduszu sołeckiego, to również musi podjąć uchwałę w tej sprawie, niepodjęcie żadnej uchwały jest złamaniem prawa.

Sołectwa istnieją w 2175 gminach w Polsce (na 2479 gmin ogółem) co oznacza, że fundusze sołeckie mogą być wdrożone aż w 88% gmin. A w ilu gminach będą wdrożone w 2014 roku? W 2013 roku w 1241 gminach (57% spośród gmin posiadających sołectwa) podjęło uchwałę o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego, 793 gminy (37%) podjęły uchwały o niewyodrębnieniu funduszu, a w 141 gminach (6%) nie podjęto żadnych uchwał. Te 1241 gmin przekłada się na aż 22 516 sołectw, gdzie mieszkańcy będą mogli podjąć decyzję o przeznaczeniu środków, które poprawią warunki ich życia. Liczby te uświadamiają, że fundusz sołecki jest najpopularniejszym mechanizmem wpływania mieszkańców na budżety gmin.

Monitoring funduszu sołeckiego prowadzony przez Stowarzyszenie Sieć Obywatelska – Watchdog Polska wykazał m.in., że dane Regionalnych Izb Obrachunkowych na temat uchwał dotyczących funduszu sołeckiego nie są całkowicie aktualne. Wg informacji RIO, w 2013 r. 208 gmin nie podjęło żadnej uchwały, po weryfikacji tych danych okazało się, że faktyczna liczba gmin, które nie podjęły uchwał to wspomniane już 141 gmin. Być może wynika to z faktu, ze nie wszystkie gminy wywiązują się z obowiązku przesyłania uchwał do właściwego RIO.

A jak wygląda struktura wydatków funduszy sołeckich w Polsce? Z danych zebranych w wyżej wspomnianym monitoringu wynika, że w latach 2010-2012 zrealizowano przedsięwzięcia na kwotę ponad 606 mln zł (w 2010 r. na ok. 168 mln, w 2011 r. na ok. 205 mln zł, a w 2012 na ponad 233 mln zł). Oprócz tego, że z roku na rok rośnie liczba jednostek samorządu terytorialnego wykorzystujących fundusze sołeckie, to wzrasta średnia kwota wydatków z funduszu przypadająca na te jednostki – w 2010 było to 169 tys. zł/jst, w 2011 186 tys. zł/jst, a w 2012 już 209 tys. zł/jst. Świadczy to o coraz większej wiedzy, świadomości i zaangażowaniu mieszkańców sołectw.