Kontynuując temat wykorzystywanych ostatnio coraz częściej w Polsce kolejnych mechanizmów, które pozwalają obywatelom decydować o kierunkach wydatkowania środków publicznych, warto wspomnieć o takim przypadku skierowanym do obszarów wiejskich. Chodzi o fundusze sołeckie, które mogą być w ten sposób traktowane jako uzupełnienie dla zdobywających szturmem kraj budżetów partycypacyjnych czy też proponowanego w systemie wydatkowania unijnych funduszy strukturalnych instrumentu Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (RLKS). W takim kontekście fundusze sołeckie wydają się stwarzać warunki do szczególnego aktywizowania mieszkańców obszarów wiejskich, skłaniając ich do uczenia się podejmowania wspólnie decyzji, na co mają być skierowane pochodzące z tego źródła środki. Z tego też względu narzędzie było już omawiane jako przykład narzędzia sprzyjającego partycypacji w ramach Biuletynu Kompas (zob. m.in. teksty „Senat ulepsza fundusz sołecki” i „Fundusz sołecki w liczbach”).

Zasady stosowania funduszy sołeckich w kraju określa obowiązująca od 12 marca 2014 r. nowelizacja ustawy o funduszu sołeckim przyjęta 21 lutego tego samego roku. Wprowadza ona m.in. procedury wprowadzenia w danej gminie takiego funduszu w ramach lokalnego budżetu. Art. 5 ust. 1 ustawy określa, iż musi to być poprzedzone złożeniem do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) przez sołectwo odpowiedniego wniosku „do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy, którego dotyczy wniosek” (art. 5 ust. 4) tak, aby mógł zostać uwzględniony w projekcie budżetu gminy. Naturalnie dotyczy to gmin, gdzie sołectwa jako instytucje pomocnicze gminy, funkcjonują. Zgodnie z ust. 2 tego samego artykułu ustawy opracowanie wniosku danego sołectwa odbywa się w sposób wspólnotowy – uchwala go „zebranie wiejskie z inicjatywy sołtysa, rady sołeckiej lub co najmniej 15 pełnoletnich mieszkańców sołectwa”. Powinien on także „zawierać wskazanie przedsięwzięć przewidzianych do realizacji na obszarze sołectwa w ramach środków określonych dla danego sołectwa (…), wraz z oszacowaniem ich kosztów i uzasadnieniem” (art. 5 ust. 3).
W ostatnich dniach kwietnia br. właściwe do tych spraw Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji opublikowało projekt rozporządzenia w sprawie trybu zwrotu części wydatków gmin wykonanych w ramach funduszu sołeckiego, wzoru wniosku o ten zwrot oraz wzorów informacji przekazywanych przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i wojewodę (zob. wszystkie dokumenty). Dokument ten określa również tryb zwrotu gminom z budżetu państwa części wydatków poniesionych przez nie w ramach funduszu sołeckiego. Art. 3 ust. 7 ustawy o funduszu sołeckim wprowadza bowiem mechanizm finansowego motywowania przez administrację centralną gmin, by stosowały u siebie przewidziany ustawą mechanizm. Zgodnie z jego zapisami, gmina otrzymuje z budżetu państwa zwrot, w formie dotacji celowej, części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego, obejmujący wydatki wykonane w roku poprzedzającym dany rok budżetowy. W porównaniu z zapisami obowiązującymi przed nią, limit tego zwrotu ta sama nowelizacja ustawy podwyższyła o 10 punktów procentowych na każdym z ustalonych progów (gminy, w zależności od zamożności, mogą uzyskać teraz z urzędu wojewódzkiego od 20% do 40% wartości środków przeznaczonych na fundusz sołecki – do najwyższego zwrotu uprawnione są gminy najuboższe).