(…) Zgodnie z art. 386 § 2 k.p.c. w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd II instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Podstawowym warunkiem uchylenia wyroku wydanego w postępowaniu dotkniętym nieważnością jest zatem jego zaskarżenie apelacją i wyłącznie sąd II in-stancji może taki wyrok uchylić. Jeśli jednak apelacja od takiego wyroku nie zostanie złożona, wyrok funkcjonuje w obrocie prawnym i może być egzekwowany, mimo że został wydany w niewłaściwym składzie.

Z uwagi jednak na brzmienie art. 190 ust. 1 konstytucji wyroki wydawane przez Trybunał są ostateczne i nie podlegają zaskarżeniu. Oznacza to, że nawet jeśli wydane zostały w niewłaściwym składzie, to nie ma żadnego organu, który mógłbym stwierdzić nieważność postępowania i uchylić wyrok Trybunału. W konsekwencji również taki wyrok podlega obowiązkowemu opublikowaniu we właściwym dzienniku urzędowym przez prezesa Rady Ministrów, a ten nie ma prawa weryfikować prawidłowości procedury, która prowadziła do jego wydania. Podobnie nie sposób sobie wyobrazić, by komornik, który otrzymuje do egzekucji wyrok z nadaną klauzulą wykonalności, stwierdzał, że w jego ocenie skład, wydający wyrok jest niewłaściwy, w związku z czym odmawia on jego wykonania. Do jego obowiązków należy bowiem wykonanie orzeczenia, a nie jego ocena.

Wszystkie elementy układanki

W wypowiedziach dotyczących wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 9 marca 2016 r. przewijają się czasami twierdzenia, że w świetle naruszenia przez Trybunał ustawy o TK wspomniany wyrok w ogóle nie jest wyrokiem. (…)

Ponieważ, jak wspomniano powyżej, do wyroków TK zastosowanie mają odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego, warto przywołać wypracowaną na gruncie tego kodeksu koncepcję wyroków nieistniejących (sententia non existens). Jak wskazał Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z 17 listopada 2005 r. (sygn. I CK 298/05), do kategorii wyroków nieistniejących w sensie prawnoprocesowym zalicza się na ogół tylko takie wyroki, „które wydane zostały przez osoby nieuprawnione (niebędące sędziami), wydane bez żadnego postępowania (w nieistniejących postępowaniach) i wyroki nieposiadające elementów, które według ustawy powinien posiadać wyrok (np. niezawierające żadnego rozstrzygnięcia lub których sentencji skład sądu nie podpisał”. Żaden z powyższych przypadków nie odnosi się do wyroku wydanego przez Trybunał Konstytucyjny 9 marca 2016 r. Wyrok został wydany przez sędziów, po przeprowadzeniu postępowania, a sentencja wyroku została podpisana. Nawet więc gdyby istotnie wydano wyrok w niewłaściwym składzie czy z naruszeniem kolejności rozpoznawania spraw, istnienie wyroku nie może budzić żadnych wątpliwości.