Trybunal ogłasza wyrok w sprawie K 38/13. Foto: B. Cacko, ZP BTK

Zróżnicowanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności jest niezgodne z konstytucją.

21 października 2014 r.Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek grupy posłów na Sejm dotyczący prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że

- Art. 16a ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych  jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 69 konstytucji.

- Art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności jest niezgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji.

Wnioskodawca kwestionował wprowadzenie kryterium dochodu stanowiące warunek ubiegania się o specjalny zasiłek opiekuńczy. Oprócz tego wniosek dotyczył także określenia wieku powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki, jako przesłanki  od której zależy możliwość ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne. Oba rozwiązania prowadziły – zdaniem wnioskodawcy – do nieuzasadnionego i nieproporcjonalnego zróżnicowania sytuacji prawnej opiekunów osób niepełnosprawnych.

Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że jedną z podstawowych zasad demokratycznego państwa prawnego jest zasada pomocniczości. Zakłada ona, że pomoc władz publicznych może być przyznawana dopiero wówczas, kiedy obywatele nie są w stanie samodzielnie bądź w gronie najbliższych osób, zadbać o własne potrzeby życiowe. Trybunał zaznaczył, że pomoc udzielana przez władze publiczne także osobom niepełnosprawnym nie musi polegać wyłącznie na przyznawaniu przysporzeń finansowych. Powinna być dostosowana do okoliczności, w jakich znajdują się beneficjenci. Art. 69 konstytucji nakazuje ustawodawcy podjąć działania, które zapewnią efektywne wsparcie osób niepełnosprawnych. Nie wskazuje formy pomocy udzielanej niepełnosprawnym, a w wypadku świadczeń finansowych, ich wysokości. Dlatego też przepis ten nie może być rozumiany, jako dający podstawę do oczekiwania konkretnych przysporzeń.

Specjalny zasiłek opiekuńczy jest formą pomocy przyznawanej przez państwo osobom niepełnosprawnym (art. 67 ust. 1 i art. 69 konstytucji). Punktem odniesienia dla ustawodawcy decydującego o przyznaniu tego świadczenia powinna być konkretna rodzina. Konstytucja przewiduje prawo do szczególnej pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 71 ust. 1). Posłużenie się kryterium dochodu rodziny w celu sprawdzenia jej sytuacji finansowej nie jest zatem arbitralne. Służy dokonaniu oceny czy podmiot ubiegający się o wsparcie rzeczywiście potrzebuje pomocy finansowej. W szczególności wymaga by wpierw ocenić zdolności zaspokajania własnych potrzeb egzystencjonalnych przez samego niepełnosprawnego, a potem również przez jego najbliższą rodzinę, która w sposób oczywisty zobowiązana jest do troski o swoich bliskich. Dopiero obiektywny brak możliwości zaspokojenia tych potrzeb uzasadnia oczekiwanie pomocy ze strony całego społeczeństwa.