W związku z dorocznym Ogólnym Zgromadzeniem Sędziów Trybunału Konstytucyjnego  9 kwietnia, ukazała się "Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2012 roku", wydana nakładem Trybunału. Redakcja Obserwatora publikuje ważniejsze fragmenty tego opracowania. Poniżej - pierwsza część rozdziału poświęconego wybranym problemom w orzecznictwie z 2012 r.

Lojalność państwa względem jednostki oraz pewność prawa

Standardy państwa demokratycznego, prawnego i sprawiedliwego nakładają na Rzeczpospolitą obowiązek podejmowania działań w duchu lojalności wobec obywateli, z poszanowaniem praw słusznie nabytych oraz ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych, czyli takich stanów prawnych, w których jednostka spełniła wszystkie określone w ustawie przesłanki nabycia prawa podmiotowego w przyszłości. W taki sposób jest chronione oraz pogłębiane zaufanie obywateli do państwa oraz stanowionego przez nie prawa. Powoływanie się przez jednostkę na zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa wymaga od jednostki lojalnego postępowania względem państwa przez wykonywanie nałożonych na nią obowiązków. Spełnienie przez podatnika obowiązku złożenia deklaracji podatkowej, zwłaszcza w wypadku, gdy wysokość podatku oblicza sam podatnik, stanowi minimum lojalności wobec państwa. W razie niewykonania tego obowiązku, jednostka musi liczyć się z negatywnymi konsekwencjami swojego zaniechania (wyrok z 19 czerwca 2012 r., P 41/10).

Ochrona zaufania obywatela wobec państwa nakazuje unikania sytuacji, w których obywatel znajdowałby się w swoistej „pułapce prawnej”. Ryzyko wystąpienia takiej pułapki rodziła regulacja pozostawiająca organowi emerytalno-rentowemu nieograniczoną, także czasowo, kompetencję do wzruszenia prawomocnych decyzji emerytalno-rentowych oraz do wszczęcia postępowania w celu ponownego ustalenia wysokości świadczeń (często niższych niż uprzednio przyznanych). Chociaż świadczeniobiorca, działając w zaufaniu, podjął na podstawie prawomocnej decyzji emerytalno-rentowej istotne decyzje życiowe (jak np. o rezygnacji z zatrudnienia), po przeprowadzeniu takiej weryfikacji może zostać narażony na pozbawienie lub ograniczenie świadczeń. O ile sama możliwość wzruszenia prawomocnych decyzji nie jest bezwzględnie wykluczona, to jednak powinna ona mieć charakter wyjątkowy, obwarowany ściśle określonymi przesłankami (wyrok z 28 lutego 2012 r., K 5/11).

Zaufanie obywatela do państwa zależy również od stworzenia warunków, w których nie pozostaje on w stanie niepewności co do swojej sytuacji prawnej. Negatywnie na sytuację podatnika wpływa przedłużenie ustawowego terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z zawieszeniem biegu przedawnienia, następujące z mocy prawa z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo karnoskarbowe. W tym wypadku naruszenie zasady ochrony zaufania obywatela do państwa nie polega na samym zawieszeniu biegu przedawnienia ani też na nieinformowaniu podatnika o wszczęciu postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe. Narusza zaufanie to, że podatnik nie jest informowany o zawieszeniu biegu przedawnienia z chwilą upływu ustawowego, pięcioletniego okresu przedawnienia (wyrok z 17 lipca 2012 r., P 30/11).