Prace nad ograniczeniem pozakodeksowych przepisów karnych w regulacjach dotyczących obrotu gospodarczego są obecnie na etapie opracowywania założeń stosownej ustawy. Poszczególne zapisy konstruowane są na podstawie opinii środowisk akademickich, praktyków, a także instytucji publicznych, w ramach konsultacji społecznych.

Docelowo, projekt ustawy ma być odpowiedzią na niekorzystne zjawisko przeregulowania prawa gospodarczego, a także dublowania rozwiązań prawnych przewidzianych w kodeksie karnym. Nadanie nowego brzmienia obowiązującym przepisom oraz usunięcie niektórych z nich ma zaowocować uzdrowieniem prawa gospodarczego oraz zapobiec aktualnie występującym konsekwencjom niekorzystnego ustawodawstwa. Spośród nich należy przede wszystkim wskazać na utrudnienia dla osób prowadzących działalność gospodarczą, których efektem jest niejednokrotnie niewykorzystanie całego ich potencjału gospodarczego.

Ustawa ograniczająca prawo karne w gospodarce stanowić będzie niewątpliwie odpowiedź na potrzeby przedsiębiorców, sprowadzające się do postulatu stworzenia systemu prawa gospodarczego przyjaznego i transparentnego. Projektodawcy tej ustawy wychodzą bowiem z założenia, że państwo powinno wspierać przedsiębiorców i ułatwiać im funkcjonowanie na rynku – z oczywistym poszanowaniem interesów pozostałych obywateli, którzy w relacjach biznes-konsument są podmiotami na ogół słabszymi.

Zmianami zostaną objęte pozakodeksowe przepisy karne zawarte w ustawach regulujących kwestie działalności gospodarczej. Zostaną one przeprowadzone zarówno na płaszczyźnie normy sankcjonowanej, jak i sankcjonującej. Autorzy projektu uznali za konieczne podjęcie prac nie tylko w obszarze samych kar, ale również postanowili zmodyfikować szereg zachowań oczekiwanych od podmiotów objętych działaniem przedmiotowych ustaw.

Po pierwsze: wolność gospodarcza

Dlaczego, co do zasady, prawo karne powinno mieć ograniczone zastosowanie do sfery stosunków gospodarczych? Z przygotowanej przez prof. Roberta Zawłockiego z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu opinii na temat zasadności ograniczenia przepisów karnych dotyczących przedsiębiorców czytamy, że „prawo karne powinno rzeczywiście chronić dobra społeczne, z pełnym uwzględnieniem powszechnego poczucia sprawiedliwości”. Przepisy karne wprowadza się wtedy, gdy jest to niezbędne, a instrumenty innych gałęzi prawa (np. administracyjnego, cywilnego) są w danej sytuacji nieefektywne. Prawo karne stosuje się więc dopiero, gdy pozostałe możliwe rozwiązania nie chronią w pełni istotnych dóbr, gdyż przepisy karne umożliwiają najdalej idącą ingerencję w sferę praw i wolności jednostki.

W świetle zapisów Konstytucji RP, podstawą ustroju gospodarczego w Polsce jest społeczna gospodarka rynkowa. Nie mogłaby ona istnieć, gdyby nie gwarantowana w ustawie zasadniczej wolność gospodarcza. Należy zwrócić uwagę, że większość regulacji karnoprawnych stanowi ograniczenie tej wolności. Oczywiście, nie oznacza to, że w każdym przypadku jest to zjawisko niepożądane.