Wraz z wielką nowelizacją postępowania karnego tryby konsensualne staną się jednym z kluczowych elementów polskiego procesu. Wprowadzanie nowych i jednoczesne rozszerzanie już istniejących instytucji procesowych tego typu daje nadzieję na usprawnienie postępowań karnych.

Od lat 90. XX wieku w polskim procesie karnym zauważalny jest konsekwentny wzrost znaczenia koncyliacyjnych sposobów jego prowadzenia. Także w ustawach przewidujących wielką nowelizację postępowania karnego (ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2013 r. poz. 1247, oraz ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2015 r. poz. 396), których przepisy wejdą w życie 1 lipca 2015 r., przejawia się wola ustawodawcy do dalszego zwiększania roli konsensualizmu w procesie.

Wśród najważniejszych zmian dotyczących instytucji konsensualnych, które wprowadzone zostały przepisami ww. nowelizacji, należy wymienić nową podstawę umorzenia (tzw. umorzenie „restytucyjne”) na wniosek pokrzywdzonego (art. 59a k.k.), usprawnienie stosowania wniosku o skazanie bez konieczności sporządzania aktu oskarżenia oraz wprowadzenie do treści przepisu przyznania się do winy oskarżonego (art. 335 k.p.k.) oraz rozszerzenie o zbrodnie możliwości stosowania wniosku o skazanie bez przeprowadzania postępowania dowodowego (art. 387 k.p.k.). Warto w tym kontekście zauważyć, że już w 2014 r. w oparciu o dotychczasową treść art. 335 k.p.k. skazano 123 033 osoby, zaś korzystając z przepisu 387 k.p.k. – 28 158 osób.

Skrócone postępowanie, wyrok bez dowodzenia

Wspomniane nowelizacje rozszerzają możliwość zastosowania konsensualnych sposobów zakończenia procesu karnego na bez mała wszystkie przestępstwa stypizowane w kodeksie karnym, jak i w ustawach szczególnych. O ile nadal stosowanie art. 335 § 1 k.p.k. obejmuje wyłącznie występki bez ograniczenia wynikającego z ustawowego zagrożenia karą, to w art. 387 k.p.k. dopuszczono możliwość skorzystania z konsensualnego sposobu zakończenia postępowania także w przypadku zbrodni.

Pozytywnym oddźwiękiem nowelizacji jest przemodelowanie trybu postępowania w przedmiocie wniosku z art. 335 k.p.k. Wprowadzono bowiem do jego treści możliwość wniesienia, zamiast aktu oskarżenia, wniosku o wydanie wyroku na posiedzeniu i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub środków karnych. Zastosowanie tego rozwiązania uzależnione jest od przyznania się oskarżonego do winy i, w świetle jego wyjaśnień, braku wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa, jak również winy sprawcy. Oparcie możliwości wystąpienia z wnioskiem wyłącznie o oświadczenie oskarżonego może jednak wzbudzać pewne wątpliwości. Niejednokrotnie bowiem przyznanie się do winy przez oskarżonego następuje w niesprzyjających warunkach, np. podczas przesłuchania policyjnego w późnych godzinach wieczornych, często bez udziału obrońcy oraz bez znajomości akt sprawy. Zasadnym będzie zatem, by w takich sytuacjach oskarżonemu możliwie często towarzyszył obrońca.