V. Przechodząc do zagadnień związanych z obsadą urzędu Prezesa Rady Ministrów, należy zwrócić uwagę, że Konstytucja w sposób rygorystyczny wiąże ustanie kompetencji ustępującej Rady Ministrów z powołaniem nowej Rady Ministrów. Prze­słanką jej powołania jest jednak zawsze przyjęcie dymisji Rady Ministrów (nigdy jej „odwołanie”). Nawet w wypadku udzielenia Radzie Ministrów wotum nieufności to Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów, uchwała Sejmu nie daje Pre­zydentowi RP autonomicznej podstawy do odwołania Rady Ministrów.

Jak wobec tego zakwalifikować sytuację, w której Prezes Rady Ministrów zwleka lub odstępuje od złożenia dymisji swojego rządu w obliczu uchwalonego wotum nieufności? Abstrahując od ewentualnej odpowiedzialności konstytucyjnej za takie zachowanie, Konstytucja nie zabezpiecza systemu władzy wykonawczej przed taką sytuacją w sposób bezpośredni, tak jak czyni to np. art. 75 czeskiej Konstytucji, zgod­nie z którym Prezydent odwołuje rząd, który powinien był złożyć dymisję, a tego nie uczynił.

Konstytucja RP zawiera oczywistą lukę w wyliczeniu przesłanek dymisji Rady Ministrów. Przemilczaną konstytucyjnie przesłanką dymisji rządu jest mianowicie śmierć Prezesa RM lub jego trwała niezdolność do pełnienia urzędu. Choć komentatorzy art. 162 Konstytucji wskazują, że zawarte tam wyliczenie nie ma charakteru zamkniętego²², to owo spostrzeżenie nie usuwa wspomnianej luki. Powołując się jed­nak na „spójność osoby premiera z rządem”²³, wypada wskazać możliwe scenariusze pozwalające na właściwą reakcję organów państwa na śmierć urzędującego Prezesa Rady Ministrów²⁴. Należą do nich: 1) podjęcie przez Radę Ministrów uchwały o zło­żeniu dymisji gabinetu, 2) „proste” uznanie, że śmierć Prezesa Rady Ministrów jest równoznaczne ze złożeniem dymisji Rady Ministrów, 3) złożenie przez wiceprezesa Rady Ministrów rezygnacji w imieniu Prezesa Rady Ministrów lub też 4) uchwalenie wotum nieufności Radzie Ministrów pozbawionej swojego Prezesa.

Każda z tych reakcji na śmierć Prezesa Rady Ministrów znajdzie swoje uzasadnienie, gdyż doprowadzi do częściowej realizacji zasady uzależnienia bytu rządu od sprawowania urzędu przez Prezesa Rady Ministrów. Pełna realizacja tej zasady wy­stąpi, gdy śmierć Prezesa RM będzie jednoznaczna z dymisją rządu lub też gdyby z mocy samego prawa w razie opróżnienia urzędu któryś z członków Rady Ministrów mógł tymczasowo wykonywać obowiązki Prezesa Rady Ministrów (jak w modelu zastępstwa prezydenckiego) albo obejmował urząd Prezesa Rady Ministrów. W tym ostatnim wypadku jednak należałoby wprowadzić obligatoryjne powołanie Wicepre­zesa Rady Ministrów (tak, aby wotum zaufania udzielane przez Sejm w trybie art. 154 i art. 155 Konstytucji obejmowało inwestyturą także tę osobą, która w razie opróżnie­nia urzędu Prezesa RM będzie kierować pracami rządu). Te scenariusze są możliwe do zastosowania, jednak wynikają z ogólnych reguł konstytucyjnych (ciągłości władzy, spójności premiera i jego rządu), nie zaś z rozwiązań o charakterze szczegółowym, potrzebnych – jak się wydaje – zwłaszcza w odniesieniu do faktycznego podmiotu władzy wykonawczej w Polsce²⁵.