Artykuł prof. dr. Ryszarda M. Małajnego ukazał się w 3 numerze Przeglądu Sejmowego. Publikujemy go w całości, bez odnośników. [Redakcja OK]

I. POJĘCIE LEGITYMACJI I LEGITYMIZACJI WŁADZY

1. Pojęcia

Zagadnienie to obrosło już tak bogatą literaturą, że można śmiało mówić o ist­nieniu odnośnej teorii. Toteż nie ma potrzeby snucia szczegółowych refleksji na ten temat, tym bardziej że jest to pojęcie wieloznaczne. Wystarczy garść uwag de­talicznych tylko na użytek niniejszego studium.

Już Cyceron w swym traktacie O państwie (De republica) posługiwał się takimi po­jęciami, jak potestas legitima oraz legitimum imperium. Od jego też czasów starożytni Rzymianie zaczęli przeciwstawiać sobie dwa określenia: potestas et auctoritas. To pierwsze oznaczało władzę realną. To drugie zaś autorytet władzy, respekt obywateli dla niej i jej akceptację. Fenomen ten współcześnie nazywamy legitymacją władzy pań­stwowej. W literaturze polskiej termin ten jest oddawany za pomocą takich określeń, jak „prawowitość” i „prawomocność”. Sądzę, iż bardziej adekwatna jest ta pierwsza nazwa, ponieważ ta druga kojarzy się przede wszystkim z wyrokami sądowymi. Przedmiotem legitymacji zaś może być wiele obiektów, a zwłaszcza władza polityczna, system rzą­dów lub organy państwa. Będą nas interesować przede wszystkim te dwa ostatnie.

Od legitymacji władzy należy odróżnić jej legitymizację. Tę ostatnią wprawdzie też można pojmować rozmaicie, niemniej zapewne najwłaściwsze będzie rozumienie jej jako procesu mającego na celu uzasadnianie prawowitości władzy. Klasyczną definicję legitymizacji władzy sprokurował Seymour M. Lipset, pisząc, iż są to wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje politycz­ne są dla społeczeństwa najodpowiedniejsze. Za najbardziej typową ilustrację tych wysiłków może posłużyć agitacja na rzecz uznania zmiany ekipy rządzącej — zwłasz­cza jeśli doszła do władzy bezprawnie — albo transformacji ustrojowej.

2. Płaszczyzny badawcze

Legitymacja władzy może wypływać z trzech źródeł: aksjologicznych, celowościowych oraz instytucjonalnych. Źródła aksjologiczne oznaczają odwoływanie się do wspólnych wartości, źródła celowościowe — do osiągania społecznie pożądanych ce­lów, a źródła instytucjonalne — do procedur umożliwiających obywatelom uczestniczenie w sprawowaniu władzy państwowej oraz wyznaczających jej granice. Dystynk­cja ta pokrywa się w istocie ze stanowiskiem Richarda Fallona, iż zagadnienie legitymacji władzy można rozważać na trzech płaszczyznach. Mianowicie na płasz­czyźnie etycznej, socjologicznej i prawnej.