4.  Podmioty podlegające sankcji

Specyfika sankcji konstytucyjnych wyraża się m.in. tym, że mogą być wymierzane różnym podmiotom pełniącym funkcje publiczne i skierowane do osób piastujących najwyższe stanowiska państwowe (sankcja stosowana wobec jednostki) oraz do jednoosobowych i kolegialnych organów władzy publicznej (sankcja stosowana wobec organu). W powyższych przypadkach warunkiem zastosowania sankcji jest popełnienie przez te podmioty deliktu konstytucyjnego. W pewnych sytuacjach sankcja może zostać skierowana nie do podmiotu, który popełnił delikt, tylko do Skarbu Państwa, który swoimi działaniami nie naruszył przepisów ustawy zasadniczej, a który mimo wszystko będzie zobowiązany do naprawienia wyrządzonej szkody. W takim przypadku mamy do czynienia z tzw. deliktową odpowiedzialnością zastępczą36, która oparta jest na treści art. 77 ust. 1 Konstytucji w zawiązku z art. 33, 34 i 417 k.c. Różne typy odpowiedzialności deliktowej (sankcje stosowane wobec jednostki, wobec organu i odpowiedzialność zastępcza) wynikają ze specyfiki norm konstytucji oraz z faktu, iż jej postanowienia są kierowane do bardzo różnego rodzaju adresatów.

Z sankcją stosowaną wobec jednostki mamy do czynienia w przypadku naruszenia postanowień konstytucji przez osoby fizyczne pełniące określone funkcje publiczne. Ta odpowiedzialność ma charakter zawiniony, zindywidualizowany i osobisty, nie może być przeniesiona na inny podmiot. W konsekwencji sankcja może być skierowana tylko i wyłącznie do osoby, która dopuściła się naruszenia konstytucji, np.: wygaśnięcie mandatu parlamentarzysty wskutek naruszenia zasady incompatibilitas (art. 103); pozbawienie posła (senatora) mandatu wskutek naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem majątku Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz nabywania tego majątku (art. 107); pociągnięcie do odpowiedzialności osoby wymienionej w art. 198 ust. 1 przed Trybunał Stanu, popełnienie przestępstwa skutkującego utratą uprawnień do zajmowania stanowisk i praw wyborczych; odwołanie przez Sejm RPO, który sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu; utratę przez zwierzchnika państwa uprawnień wynikających z ustawy o uposażeniu byłego Prezydenta RP.

Sankcja stosowana wobec organu wdrażana jest w przypadku naruszenia przepisów konstytucji przez organy władzy publicznej. Nie odnosi się ona do osobistej odpowiedzialności poszczególnych piastunów danego urzędu. Jako przykłady tego typu sankcji można wskazać: skrócenie kadencji izb parlamentu przez prezydenta, uchylenie przez Trybunał Konstytucyjny (sąd administracyjny) niezgodnego z ustawą zasadniczą aktu normatywnego; odwołanie organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w przypadku naruszania przez ten podmiot konstytucji. W niektórych przypadkach do odpowiedzialności za popełnienie deliktu może być pociągnięty organ, który nie naruszył konstytucji, a który kontynuuje wykonywanie zadań swojego poprzednika, lub ten sam organ, tyle że w zmienionym składzie, np. uchylenie niezgodnego z konstytucją aktu normatywnego wydanego przez organ władzy, którego kadencja już wygasła. Wówczas stroną postępowania toczącego się przed TK będzie organ, który obecnie sprawuje władzę i który jest w tym przypadku swoistym następcą prawnym podmiotu, który wydał niekonstytucyjny akt normatywny.