Jedną ze wskazywanych często przyczyn niskiego poziomu zainteresowania mieszkańców kontynentu udziałem w podstawowym akcie demokracji, czyli wyborach do Parlamentu Europejskiego, jest słabe zrozumienie przez nich zasad funkcjonowania europejskich instytucji. Podkreśla się także ich zamkniętość na dialog z obywatelami poszczególnych państw członkowskich. Te deficyty funkcjonowania Unii dostrzeżono jeszcze w latach 90ych XX w. i zaproponowano konkretne rozwiązania, mające im przeciwdziałać. Dobrym miejscem na ich przybliżenie jest Biuletyn Kompas, skoro wszystkie nakierowane były na wsparcie partycypacji obywatelskiej na poziomie unijnym.

W pierwszej kolejności zajmijmy się „najmłodszym” z tych mechanizmów, tj. europejską inicjatywą obywatelską. Bardzo długo zaproponowane przy niej procedury  krytykowano za zbyt duży poziom trudności ich wykorzystania i nieprzystępność dla zwykłych obywateli. Jak okazało się na sam koniec 2013 roku, związane z nią postępowanie można jednak doprowadzić do szczęśliwego zakończenia. Pierwsza europejska inicjatywa obywatelska spełniła bowiem wymogi określone rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (zob. Rozporządzenie nr 211/2011 w sprawie inicjatywy obywatelskiej). Pomysł zatytułowany w skrócie „Prawo do wody” („Right2water”, www.right2water.eu) uzyskał wymagany milion podpisów (poparło go ponad 1,6 miliona obywateli) w minimum 7 krajach członkowskich i został oficjalnie przedłożony Komisji Europejskiej przez organizatorów 20 grudnia 2013 r. Dalsze działania należały od tej pory do unijnego organu wykonawczego (Komisji), który miał trzy miesiące na rozpatrzenie inicjatywy. Ostatecznie Komunikat w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Dostęp do wody i kanalizacji jest prawem człowieka!” Komisja Europejska wydała 19 marca 2014 r. W międzyczasie zorganizowano m.in. wysłuchanie publiczne z udziałem autorów pomysłu w Parlamencie Europejskim i sformułowano treść odpowiedzi ze strony Komisji.

Na czym polega europejska inicjatywa obywatelska?

Europejska inicjatywa obywatelska jest kolejnym działaniem zaproponowanym w Unii Europejskiej w odpowiedzi na wskazywany często deficyt demokracji w instytucjach unijnych. Jej wprowadzenie miało umożliwić mieszkańcom Unii wywieranie wpływu na kierunki wspólnotowych działań legislacyjnych. Istota tego narzędzia sprowadza się do wezwania Komisji Europejskiej przez odpowiednią liczbę obywateli Unii do tego, by zaproponowała rozwiązania w kwestiach, w których UE posiada kompetencje do stanowienia prawa. Mechanizm inicjatywy miał w ten sposób uzupełnić wprowadzone jeszcze w 1993 roku Traktatem z Maastricht prawo petycji do Parlamentu Europejskiego oraz prawo apelowania do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (ang. European Ombudsman). Przepisy proceduralne określające zasady funkcjonowania inicjatywy wprowadziło Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 211/2011 z 16 lutego 2011 r. w sprawie inicjatywy obywatelskiej (Dz. Urz. UE L 65 z 11.03.2011), obowiązujące od kwietnia 2012 r.