foto Samantha Marx

Jednym z elementów rzetelnej procedury kontroli stosowania tymczasowego aresztowania jest zagwarantowanie podejrzanemu oraz jego obrońcy dostępu do akt postępowania przygotowawczego.

Również Trybunał Konstytucyjny w sprawie K 42/07 orzekł, że art. 156 § 5 k.p.k. w zakresie, w jakim umożliwia arbitralne wyłączenie jawności tych materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego aresztowania, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Wniosek złożył do polskiego sądu prawa Rzecznik Praw Obywatelskich, według którego, w sprawach karnych brak dostępu do akt sprawy lub materiału dowodowego uniemożliwia skuteczną obronę osób podejrzanych. Trybunał Konstytucyjny podzielił zastrzeżenia Rzecznika Praw Obywatelskich co do nieprecyzyjności zaskarżonego przepisu, która umożliwia nadawanie mu różnej interpretacji przez organy stosujące prawo co może mieć negatywny wpływ na konstytucyjne prawo do obrony.

Warto zwrócić uwagę, że postępowanie przygotowawcze - odmiennie niż postępowanie sądowe - co do zasady słusznie nie jest oparte na zasadzie pełnej jawności akt spraw.

W przypadku zainicjowania przez prokuratora postępowania incydentalnego w przedmiocie zastosowania lub przedłużenia tymczasowego aresztowania - oskarżony, którego dotyczyć ma ten środek zapobiegawczy, powinien mieć prawo wglądu do materiałów postępowania przygotowawczego (do tej części akt), które stanowią uzasadnienie wniosku prokuratora.

Niezależnie od powyższego pożądane jest wprowadzenie przez ustawodawcę do kwestionowanego przepisu przesłanek ograniczających arbitralne stosowanie zaskarżonej regulacji. Warto podkreślić, że możliwość utajnienia akt postępowania przygotowawczego przez prokuratora w przypadku kiedy występuje on z wnioskiem o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania, budziła w piśmiennictwie kontrowersje. Argumentowano, że odmowa dostępu podejrzanemu i jego obrońcy do akt postępowania przygotowawczego, skutkująca nieznajomością materiału dowodowego stanowiącego podstawę faktyczną zastosowania lub przedłużenia stosowania tego środka stanowi naruszenie standardów rzetelnego procesu, który winien opierać się na zasadzie równości stron. W orzecznictwie po raz pierwszy zwrócono uwagę na potrzebę udostępnienia obrońcy podejrzanego akt postępowania przygotowawczego, w zakresie niezbędnym do podjęcia obrony w przedmiocie zasadności i legalności tymczasowego aresztowania w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu w postępowaniu z dnia z 23.8.2007 r. (II AKz 412/07, KZS 2007, Nr 12, poz. 77), gdzie stwierdzono, że