Sąd najwyższy Izraela. Foto: Ester Inbar, Wikipedia.org

Izraelski Sąd Najwyższy nie jest wyspecjalizowanym sądem konstytucyjnym, nie został też powołany do orzekania jako sąd konstytucyjny. Mimo to kontrola konstytucyjności prawa de facto jest jedną z jego funkcji. Funkcja ta pojawiła się w jego portfolio orzeczniczym w sposób niestandardowy, którego legitymizacja do dziś podawana jest w wątpliwość.

Kilkudziesięcioletnia droga Sądu Najwyższego do wystąpienia w roli sądu konstytucyjnego na scenie politycznej Izraela stanowi obraz złożony z wielu elementów, którego centralnym punktem jest brak konstytucji formalnej. Niepewność co do istnienia norm o charakterze nadrzędnym początkowo uniemożliwiała podejmowanie działań mających na celu kontrolę zgodności ustaw z takimi normami. Czym innym jest bowiem spór o interpretację zasady zakorzenionej w normach o charakterze konstytucyjnym, a czym innym spór o to, czy taka zasada w ogóle istnieje i czy wiąże organ władzy ustawodawczej, czy też nie.

Niewątpliwie pozycja Sądu Najwyższego w izraelskim systemie konstytucyjnym została ukształtowana przez rolę, jaką odgrywał w formowaniu konstytucji materialnej w Izraelu. Z uwagi na brak konstytucji formalnej – wyznacznika najważniejszych wartości w państwie – Sąd Najwyższy często musiał wypowiadać się na temat takich wartości, bazując jedynie na zasadach wyinterpretowanych z Deklaracji Niepodległości (1948) i zasady demokratycznego państwa prawa. Kiedy Kneset zajmował się stopniowym wprowadzaniem poszczególnych ustaw zasadniczych regulujących kwestie ustrojowe i terytorialne, Sąd podjął się ochrony praw podstawowych, orzekając w ramach swej kompetencji jako Wysoki Trybunał Sprawiedliwości. Ta działalność orzecznicza Sądu, często określana działalnością prawotwórczą, doprowadziła do wykształcenia się katalogu praw podstawowych, a w konsekwencji do sądowej kontroli konstytucyjności prawa w Izraelu. Sąd nie otrzymał tej kompetencji od Knesetu w formie aktu normatywnego, lecz sam ją wykształcił mocą swojego aktywistycznego orzecznictwa. Można zatem powiedzieć, że Sąd Najwyższy Izraela wzbogacił swoje kompetencje o funkcję sądownictwa konstytucyjnego, wprowadzając ją do systemu Izraela niejako „tylnymi drzwiami”. Zjawisko przybrania przez Sąd tej roli można uznać za fenomen w skali światowej, porównywalny jedynie z amerykańskim wyrokiem Marbury v. Madison, choć brak konstytucji formalnej w Izraelu stanowi istotną różnicę w stosunku do Stanów Zjednoczonych. Aby zrozumie, w jaki sposób doszło do pojawienia się i zaadoptowania sądownictwa konstytucyjnego w Izraelu, należy przyjrzeć się również sytuacji politycznej, geopolitycznej i społecznej w tym kraju. Ta sytuacja stanowi tło przewijające się w niniejszej książce.