Foto: sxc.hu

Redakcja Obserwatora Konstytucyjnego udostępnia kolejny artykuł z serii referatów, przedstawionych podczas październikowej konferencji "Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych", która odbyła się w Trybunale Konstytucyjnym 17 października ubiegłego roku. Wszystkie referaty zostały wydane w tomie "Zagadnień Sądownictwa Konstytucyjnego" nr 1(3)/2012, opublikowanym w maju 2013. Całość (wraz z przypisami, z których ze względów technicznych zrezygnowaliśmy) jest dostępna na internetowej stronie Trybunału.

1. Zagadnienia wstępne

Dyskurs naukowy i publiczny dotyczący praw człowieka w Polsce przez długi czas zdominowany był przez rozważania dotyczące praw i wolności osobistych oraz politycznych. Prawa społeczne, postrzegane w doktrynie jako te, które dotyczą sfery bytowej każdej jednostki, wydawały się być w publicznej przestrzeni argumentacyjnej niedoceniane. Piętnastolecie obowiązywania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, aktualne wydarzenia polityczno-społeczne, a zwłaszcza nowe poglądy na tendencje zachodzące w świecie pracy XXI wieku skłaniają do refleksji o konieczności przewar­tościowania dotychczasowych ocen i idei.

W literaturze zwraca się uwagę na istotne zmiany w świecie pracy. Według Ka­tarzyny Zamorskiej schemat stałego zatrudnienia przez całe życie dającego bez­pieczeństwo socjalne i przewidywalną ścieżkę kariery zawodowej odchodzi do prze­szłości. Hasłem, które przenika europejskie pomysły na kreowanie nowych miejsc pracy, jest „elastyczność”. Tendencja ta z jednej strony powoduje wzrost mobilności siły roboczej, z drugiej strony wymusza pewien kompromis, polegający na obniże­niu bezpieczeństwa socjalnego w zamian za dostęp do pracy. Nie można nie za­uważyć w XXI w. gwałtownego postępu naukowo-technologicznego, powodującego umocnienie czynnika kapitału nad czynnikiem pracy. Zauważalna jest tendencja coraz częstszego zastępowania pracy rąk ludzkich nowoczesnymi i ciągle doskonalonymi systemami produkcji. Jeremy Rifkin, autor teorii „końca pracy” stwierdza, że „w ciągu niecałego stulecia można spodziewać się topnienia masowego zatrudnienia w sektorze rynkowym praktycznie we wszystkich uprzemysłowionych państwach świata (…) in­teligentne maszyny zastępują człowieka w niezliczonych zajęciach, skazując miliony pracowników umysłowych i fzycznych na kolejkę po zasiłek dla bezrobotnych lub nawet po darmowe posiłki”. Hans-Peter Martin i Harald Schuman wysuwają tezę, że w świetle rozwoju „społeczeństwa wiedzy” w nadchodzącym stuleciu tylko jedna piąta wszystkich osób poszukujących pracy wystarczy do wyprodukowania towarów i świadczenia usług, na jakie zgłasza popyt światowa społeczność.