Redakcja Obserwatora Konstytucyjnego udostępnia kolejny artykuł z serii referatów, przedstawionych podczas październikowej konferencji "Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych", która odbyła się w Trybunale Konstytucyjnym 17 października ubiegłego roku. Wszystkie referaty zostały wydane w tomie "Zagadnień Sądownictwa Konstytucyjnego" nr 1(3)/2012, opublikowanym w maju 2013. Całość jest dostępna na internetowej stronie Trybunału.

Polski ustrojodawca, kształtując treść obowiązującej Konstytucji Rzeczypospo­litej Polskiej, poświęcił wiele uwagi procesowi stanowienia prawa, od jego zarania w postaci inicjatywy ustawodawczej, aż do zwieńczenia w postaci nie tylko promulgacji, lecz także i zakwestionowania jego legalności, w szczególności w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. W zachowaniu tym nie było niczego dziwnego, gdyż określając w art. 2 Rzeczpospolitą Polską mianem państwa prawnego, przesądził on o kluczowej dla jego funkcjonowania roli prawa, czyniąc z niego niejako oś całego ustroju.

Wbrew jednak pozytywistycznym ideom sformalizowany proces legislacyjny nie udziela ostatecznej odpowiedzi na pytanie: „jak stanowi prawo?”. To ostatnie bowiem, jak każdy wytwór ludzkiej kultury, nigdy nie jest w stanie osiągnąć doskonałości, czy to na skutek ograniczeń języka, czy to na skutek prostego faktu, że przyszłość i kie­runki jej rozwoju nie są w pełni przewidywalne, o ile w ogóle. W konsekwencji ad­resaci przepisów, przystępując do zdekodowania normy postępowania w określonej sytuacji, wobec braku jednoznacznych normatywnych wytycznych zmuszeni są do przeprowadzenia procesu intelektualnego zwanego interpretacją (tudzież wykładnią bądź egzegezą).

Jedną z pierwszych refleksji, które usłyszą studenci prawa na początku swej edu­kacji w szkole wyższej, jest konstatacja, że argumenty podnoszone w procesie in­terpretacji, wydobywania konkretnej normy z przepisów o charakterze generalnym – zwane dyrektywami interpretacyjnymi (inferencyjnymi, preferencyjnymi) – mają charakter niemal wyłącznie zwyczajowy, stanowią wytwór wielowiekowej tradycji i kultury prawniczej, której rodowód sięga często jeszcze czasów prawa rzymskiego, a w konsekwencji niczym niezwykłym jest powstanie sporu na ich tle. Nie dziwi więc, że pogląd ten jest następnie przyjmowany przez tychże studentów – już po ukoń­czeniu przez nich studiów i wdzianiu różnobarwnych tóg – za absolutnie podstawowy, niekontrowersyjny i własny.