Wznowienie postępowania sądowego

Przyjęcie przez sądy poglądu o wstecznym skutku orzeczenia TK prowadzi de facto do wniosku, że danej normy nigdy w systemie prawnym nie było. To z kolei umożliwia wzruszanie czynności dokonanych na jej podstawie.

Problem jest jednak z tzw. orzeczeniami interpretacyjnymi TK. W postanowieniach z 21 sierpnia 2003 r. (III CO 9/03) i z 5 marca 2009 r. (III UO 9/08) SN uznał, że takie orzeczenia przedstawiają jedynie określone propozycje wykładni i nie eliminują z porządku prawnego interpretowanych przepisów. To oznacza – zdaniem SN – że nie pozwalają one na wznowienie postępowania, na podstawie art. 401 [1] k.p.c. Potwierdza to również wspomniany wyrok SN z 26 stycznia 2011 r.

Jeszcze bardziej wyraziście wyraził to SN w uchwale z 17 grudnia 2009 r. (III PZP 2/09), stwierdzając, że sądy nie powinny orzekać z poczuciem jurysdykcyjnego dyskomfortu, że ich prawomocne orzeczenia nie są ostateczne i mogą być wzruszone ze względu na późniejszą zmianę wykładni przepisów przez TK.

Z drugiej strony, zapadały też orzeczenia, w których SN przyjmował, że negatywne orzeczenie interpretacyjne stanowi jednak przesłankę wznowienia postępowania (tak np. w postanowieniu SN z 11 marca 2009 r., II UZ 2/09, niepublikowane).

W praktyce sądów administracyjnych wznowienie postępowania nie wywołuje takich wątpliwości. Jak zauważa dr Sulikowski, zasadniczo sądy administracyjne opowiadają się za uchyleniem orzeczeń organów władzy publicznej zapadłych na podstawie przepisu, który następnie został uznany przez Trybunał za niekonstytucyjny.

Celem tej procedury – jak stwierdził NSA w uchwale z 28 czerwca 2010 r. (II GPS 1/10) – musi być „realne zagwarantowanie skutku w postaci uprawnienia do ponownego rozstrzygnięcia sprawy w nowym stanie prawnym, ustalonym orzeczeniem TK”. Dlatego – zdaniem NSA – jakiekolwiek ograniczenia art. 190 ust. 4 Konstytucji są dopuszczalne tylko wtedy, gdy uzasadnia to dyspozycja konkretnego przepisu Konstytucji, który wyłącza wznawianie postępowania (odnosi się to np. do niedopuszczalności wznowienia postępowania, w którym orzeczono unieważnienie małżeństwa lub rozwód, albo ustalono nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia nowy związek małżeński – art. 18 Konstytucji).