Wawel z wieży Bazyliki Mariackiej. Foto: Wikipedia.org

Prof. dr Jacek Purchla wygłosił 14 maja 2013 roku wykład w Trybunale Konstytucyjnym pod tym samym tytułem "Naród - Dziedzictwo - Pamięć". Zapis vide tego wydarzenia znajduje się w serwisie Obserwatora w zakładce "video". Prof. Purchla kieruje Katedrą Historii Gospodarczej i Społecznej oraz Zakładem Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, a także Katedrą Dziedzictwa Europejskiego w Instytucie Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Profesor w Instytucie Historii Sztuki UJ (1995-2001)

Każdy naród potrzebuje mitów, rytuałów i symboli. Jedną z podstawowych cech myślenia o kulturze i o dziedzictwie kulturowym w Europie Środkowej jest przekonanie o ich wyjątkowej roli w budowaniu tożsamości narodowej oraz odzyskiwaniu utraconej niepodległości. Jeszcze niedawno – zwłaszcza w polskiej rzeczywistości politycznej – kanon naszego narodowego dziedzictwa wydawał się przy tym niewzruszony, zaś jego ochrona była przede wszystkim obowiązkiem zamkniętej korporacji specjalistów. Czeski historyk Miroslav Hroch zauważa, że na naszych oczach tracą swoją aktualność tworzone przez wiek XIX i XX kody narodowe. Według Hrocha: „Nie istnieją już charakterystyczne dla „klasycznego” okresu narodów wspólne cechy kultury wysokiej i ludowej, na których opierały się kulturowe kody narodowe: coraz bardziej zwiększa się dystans pomiędzy kulturą wysoką warstwy elity intelektualnej a silnie zglobalizowaną (czyli nienarodową) kulturą przekazywaną przez media. Ta medialnie zglobalizowana (zamerykanizowana) kultura wypiera lub marginalizuje kultury narodowe.”[1]  Na ile więc transformacja jaką dziś przeżywamy zmienia nasz stosunek do dziedzictwa i jego miejsce wśród priorytetów naszego życia społecznego?

Dziedzictwo – łacińskie patrymonium – to dziś nie tylko ojcowizna w jej tradycyjnym rozumieniu, ale przede wszystkim pojęcie, które w ostatnich dekadach okazuje się niezbędne dla zrozumienia relacji między przeszłością a teraźniejszością. Thomas Mann powiedział, iż kultura to umiejętność dziedziczenia. Dziedziczenie dotyczyć może nie tylko jednostek, ale i różnych grup społecznych, w tym  narodów. Dziedzictwo jest przy tym procesem nieustannej reinterpretacji przeszłości, w którym zasadniczą rolę odgrywają nasza pamięć i nasz wybór.

Funkcja komemoratywna towarzyszy europejskiemu myśleniu o przeszłości od wieków. Starożytni Grecy podziwiający egipskie piramidy odczytywali je nie tylko jako relikty dawnej cywilizacji, ale i formę upamiętnienia. Byli też pierwszymi interpretatorami dziedzictwa faraonów. Kult pomników przeszłości rozwijał się przez cały okres średniowiecza i przyniósł pierwsze próby ich ochrony i konserwacji. Renesans wprost odwoływał się do dorobku starożytnej Grecji i Rzymu, a wybitni artyści epoki, „imitując” dorobek antyku, propagowali jego dziedzictwo materialne i niematerialne.