Od wydania pierwszego wyroku przez Trybunał minęło prawie 29 lat. Co więcej, minęło już blisko 18 lat od momentu wejścia w życie Konstytucji RP. Dlatego należałoby postawić pytanie, czy funkcjonowanie sądu konstytucyjnego w rzeczywistości ustrojowej, w której nie dochodzi do wykonywania jego orzeczeń nie zawiera znamion konstrukcji fasadowej. Jakkolwiek pytanie takie wydaje się tylko retoryczne, a jednoznacznie przecząca odpowiedź jest oczywistością, praktyka wskazuje jednak na inne wnioski. Problem niewykonywania orzeczeń TK, wyraźnie dostrzegany już od dłuższego czasu przez przedstawicieli doktryny, wydaje się ciągle aktualny. Pod koniec 2013 r. ukazało się kompleksowe opracowanie monograficzne, będące efektem badań poświęconych powyższej problematyce, prowadzonych przez zespół pod przewodnictwem prof. Kazimierza Działochy. Badania te obejmowały lata 1997-2011, a w pewnym zakresie do 2012 r. i zawierały nie tylko ocenę stanu wykonywania orzeczeń TK, ale również propozycję zmian normatywnych służących zwiększeniu poziomu wykonywania tych orzeczeń.

Dlatego w niniejszym artykule — stanowiącym jedynie głos w dyskusji dotyczącej wykonywania orzeczeń TK i mając na uwadze dotychczasowy dorobek doktryny — odniosę się do zagadnienia: na którym z konstytucyjnych organów władzy i w jakim zakresie ciąży obowiązek wykonywania orzeczeń. Rozważania będą przede wszystkim dotyczyły sytuacji, gdy wykonanie orzeczenia wymaga uchwalenia ustawy, niejako poza przedmiotem zainteresowania pozostawiając wykonywanie orzeczeń na podstawie aktów podustawowych oraz wykonywanie orzeczeń przez sądy. Podane zostaną również przykłady niewykonywania orzeczeń trybunalskich oraz wskazana zostanie skala tego zjawiska. Analizie zostaną poddane obwiązujące rozwiązania normatywne oraz najnowszy projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w zakresie, w jakim określa mechanizmy służące wykonywaniu orzeczeń Trybunału (prezydencki projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Artykuł będzie również zawierał wnioski de lege ferenda.

Jak przyjmuje się w doktrynie, obowiązek wykonywania wyroków TK wynika m.in. z zasady demokratycznego państwa prawnego oraz z zasady konstytucjonalizmu i legalizmu. Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Zatem obowiązkiem organów władzy publicznej jest ich wykonywanie. Trybunał w swoim orzecznictwie wskazuje, iż przez wykonywanie wyroku należy rozumieć „wszelkie działania, jakie w świetle wyroku są konieczne dla przywrócenia stanu konstytucyjności”. W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż obowiązek wykonywania orzeczeń TK można rozpatrywać w dwóch aspektach: pozytywnym oraz negatywnym. Istotą pierwszego z nich jest konieczność podjęcia przez prawodawcę działań zmierzających do wykonania orzeczenia, a poprzez to budowanie spójnego i zupełnego systemu prawa. Z kolei w aspekcie negatywnym prawodawca jest zobligowany do tego, by nie ustanawiał norm uprzednio uznanych przez Trybunał za niekonstytucyjne (co niejako świadczyłoby o nieznajomości orzecznictwa sądu prawa).