Kanon naszej kultury – wypracowywany w czasach, kiedy wolność była zadaniem do zrealizowania – okazuje się mało przydatny wtedy, gdy wolnością możemy swobodnie dysponować. Nawet ci, którzy martyrologiczny dyskurs zwalczali (stańczycy, Brzozowski, Gombrowicz), są rewersem tej samej monety albo raczej w taki też sposób zostali odczytani. Próbując uwolnić się od Polski, pozostajemy w jej władaniu. Może dlatego wybraliśmy zapomnienie, a nie konfrontację z polskością.

Czyżby obleciał nas strach? Ostatnie 20 lat to co najwyżej przerabianie starych klisz, romantyczno-sarmackich i pozytywistyczno-modernizacyjnych. Nieco odbrązawiamy pomniki, trochę mniej już musimy umacniać poczucie naszego bohaterstwa i ofiarności, ale wciąż przychodzi nam to z trudem. W naszych książkach i filmach Polak – główny bohater – nawet jeśli strzela w tył głowy, to zdrajcom i z wdziękiem. Jeśli nawet nie jest wierny żonie, pije i rozrabia, to w gruncie rzeczy dobry z niego człowiek. Nie stać nas jeszcze na to, by Polakiem w sobie wytrzeć glebę. Żeby go poniżyć, utytłać, pańskim gestem zrezygnować z wyjątkowości, przyznać się do przeciętności.

Polskość to ciągła obecność na scenie. Poza. Nikt się nie przyzna, że chodzi tu o dobrze pojęty interes własny. O, nie. Jeśli nawet o wolność chodzi, to waszą i naszą. My nie kolonizowaliśmy Litwy, Ukrainy, nie, my z nimi tworzyliśmy Rzeczpospolitą wielu narodów. Tolerancyjną. Nawet dla Żydów – chałaciarzy – choć niechętnie. Ale w końcu inne narody były jeszcze gorsze.

Publicystyka