I. WSTĘP

„Przywilej korzyści” jest instrumentem wykreowanym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w odpowiedzi na problemy związane z aplikacją w sprawie indywidualnej, będącej podstawą postępowania przed TK, wyroku odraczającego utratę mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu. Daje on skarżącemu możliwość wzruszenia w okresie odroczenia prawomocnego orzeczenia sądowego lub ostatecznej decyzji i uzyskania rozstrzygnięcia uwzględniającego skutki niekonstytucyjności przepisu, który znalazł zastosowanie w jego sprawie. Sądowi, który wystąpił z pytaniem prawnym, „przywilej korzyści” pozwala uwzględnić fakt uznania przepisu za niekonstytucyjny w rozstrzygnięciu sprawy następującym w okresie odroczenia.

Niniejszy artykuł przedstawia rezultaty badań praktyki stosowania „przywileju korzyści”oraz ustalenia w zakresie skutków prawnych jego przyznawania. Osiem lat funkcjonowania tej instytucji w orzecznictwie TK pozwala również na dokonanie wstępnej oceny zasadności i celowości jej stosowania. Należy przy tym zauważyć, że pierwsze kroki w tym kierunku zostały już podjęte w doktrynie prawa.

II. ISTOTA „PRZYWILEJU KORZYŚCI” I CHARAKTER ORZECZEŃ, W KTÓRYCH JEST ON STOSOWANY

„Przywilej korzyści” jest ściśle związany z orzeczeniem zawierającym tzw. klauzulę odraczającą (art. 190 ust. 3 Konstytucji). Tego rodzaju orzeczenie rodzi szczególne skutki prawne, zaś zastosowanie „przywileju korzyści” pozwala na ich wyłączenie w odniesieniu do osoby, która wniosła skargę konstytucyjną, oraz sądu, który wystąpił z pytaniem prawnym. Szczególność owych skutków prawnych wyraża się w dwóch kwestiach.

Po pierwsze, orzeczenie z odroczeniem rodzi konieczność stosowania przepisu uznanego za niekonstytucyjny do momentu, w którym utraci on moc obowiązującą, tj. do dnia wyznaczonego przez TK w sentencji orzeczenia, chyba że ustawodawca wcześniej przepis ten zmieni lub uchyli. Pogląd o konieczności stosowania niekonstytucyjnego przepisu w okresie odroczenia, reprezentowany przez TK i większość doktryny, obecnie jest również akceptowany w orzecznictwie sądowym. „Przywilej korzyści” jako wyjątek od tej zasady pozwala na uwzględnienie niekonstytucyjności przepisu w rozstrzygnięciu wydanym w okresie odroczenia.

Po drugie, skutkiem odsunięcia w czasie utraty mocy obowiązującej przepisu uznanego za niekonstytucyjny jest wyłączenie możliwości wzruszenia wydanych na jego podstawie ostatecznych rozstrzygnięć. W orzecznictwie TK istnieją rozbieżne poglądy co do tego, czy odroczenie wyłącza możliwość wznowienia postępowania w takiej sprawie w sposób trwały czy jedynie czasowy. Tylko tytułem przykładu można podać, że w wyrokach z 18 maja 2004 r. (sygn. akt SK 38/03) oraz z 27 kwietnia 2005 r. (sygn. akt P 1/05) TK uznał, iż wyrok z odroczeniem określa „skutki na przyszłość i nie może być podstawą do kwestionowania wcześniej zapadłych prawomocnych rozstrzygnięć sądowych”, zaś w wyroku z 31 marca 2005 r. (sygn. akt SK 26/02) stwierdził: