W postępowaniu dyscyplinarnym przed Trybunałem Konstytucyjnym można zastosować jedynie kary upomnienia, nagany oraz usunięcia z zajmowanego stanowiska. Najbardziej dolegliwą karą w tym postępowaniu jest kara usunięcia z zajmowanego stanowiska sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Z uwagi na specyfikę stanowiska sędziego i jego kadencyjność, w postępowaniu dyscyplinarnym przed Trybunałem Konstytucyjnym nie ma zastosowania kara wydalenia ze służby sędziowskiej. Wymierzenie prawomocnej kary usunięcia z zajmowanego stanowiska, pociąga za sobą odwołanie przez Sejm ukaranego sędziego z zajmowanego stanowiska. W razie wszczęcia przeciwko sędziemu postępowania karnego, dyscyplinarnego lub o ubezwłasnowolnienie, Trybunał Konstytucyjny jako sąd dyscyplinarny I instancji może zawiesić sędziego w czynnościach służbowych członka Trybunału[37]. Jeżeli sędziego zatrzymano na gorącym uczynku, albo jeżeli ze względu na rodzaj czynu dokonanego przez sędziego powaga lub istotne interesy służbowe wymagają natychmiastowego odsunięcia go od wykonywania obowiązków służbowych, Prezes Trybunału może zarządzić natychmiastową przerwę w czynnościach służbowych sędziego, aż do czasu wydania uchwały przez sąd dyscyplinarny[38].

Dziesięcioletnia historia Trybunału Konstytucyjnego dowodzi, że ukształtowana w przepisach konstytucyjnych i ustawie o Trybunale Konstytucyjnym konstrukcja niezawisłości sędziowskiej prawidłowo zabezpieczała niezawisłą pozycję sędziego Trybunału oraz znajdowała odbicie w niezawisłych, wręcz przełomowych orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, sprzyjających rozwojowi koncepcji budowy w Rzeczypospolitej demokratycznego państwa prawnego[39].

Analiza porównawcza uregulowań dotychczasowych z tekstem Rozdziału VII \Sądy i Trybunały] projektu konstytucji Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego dowodzi, że aktualny ustrojodawca wyraźnie wzmacnia ustrojową pozycję i kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, umacnia też niezawisłość sędziego Trybunału, gdyż większość dotychczasowych ustawowych elementów gwarancji niezawisłości sędziowskiej została wprost podniesiona do rangi gwarancji konstytucyjnych. Poza regulacją projektu konstytucji pozostała niestety kwestia nieusuwalności sędziego.

[1] Podobną regulację zawiera art. 165 ust. 1 projektu konstytucji Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego [zwanego dalej projektem konstytucji], który brzmi: „Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji”.
[2] Art. 147 ust. 1 projektu konstytucji zdaje się eliminować te różnice stanowiąc, że „sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom”.
[3] K. Działocha, Przepisy utrzymane w mocy, rozdział 4, art. 33a [w:] Komentarz do konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1995, s. 48-49.
[4] L. Garlicki: Prawo do sądu [w:] Prawa człowieka. Model prawny, Ossolineum 1991, s. 540 i n.; K. Piasecki, Organizacja wymiaru sprawiedliwości w Polsce, Warszawa 1995, s. 110-134.
[5] Z. Czeszejko-Sochacki, Sąd Konstytucyjny w systemie organów państwowych, [w:] Studia i Materiały, t. II, z. 1, Wydawnictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 1996, s. 28.
[6] St. Włodyka, Organizacja sądownictwa, Kraków 1959, s. 120.[7]Z. Czeszejko-Sochacki, ibidem, s. 30.
[8] Art. 164 ust. 1 projektu stanowi, że „Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny”.
[9] Ustawa o Sądzie Najwyższym przyznaje odwołanemu sędziemu prawo uzyskania wpisu na listę adwokatów [art. 33 ust. 6].
[10] Tekst jednolity Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48.
[11] Taki zakaz ustanawia wyraźnie art. 165 ust. 3 projektu konstytucji stanowiąc, że sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić innej działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
[12] Tekst jednolity Dz. U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470 ze zmianami.
[13] Procedura powoływania sędziów Trybunału Konstytucyjnego nie uwzględnia udziału
- co jest zrozumiałe — samorządu sędziowskiego.
[14] Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych [tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25]; ustawa z dnia 17 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych [Dz.U. z 1982 r. Nr 31, poz. 214 ze zmianami].
[15] Art. 8 Ustawy Konstytucyjnej stanowi, że mandatu posła nie można łączyć z manda
tem senatora, a także z funkcją sędziego Trybunału Konstytucyjnego ... Stosownie zaś do art. 2 ust. 1 tej ustawy posłowie i senatorowie, osoby wchodzące w skład Rady Ministrów oraz inne osoby pełniące urzędy lub funkcje publiczne w państwie określone w ustawie konstytucyjnej, nie mogą prowadzić działalności nie dającej się pogodzić ze sprawowaniem mandatu, urzędu lub funkcji w zakresie i pod rygorami ustalonymi w ustawie.
[16] Art. 41 ust. 1 i 2 ustawy o SN stanowi, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, sędziemu Sądu Najwyższego nie wolno obok państwowego stanowiska sędziowskiego pozostawać w innym stosunku pracy, z wyjątkiem stosunku pracy profesora w szkole wyższej albo placówce naukowo-badawczej. Sędziemu nie wolno także podejmować innego zajęcia, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków sędziowskich albo mogło uchybiać jego godności lub zachwiać zaufanie do jego bezstronności.
[17] Art. 167 projektu konstytucji zdecydowanie ucina te wątpliwości stanowiąc, iż sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może zajmować innego stanowiska ani wykonywać innych zajęć zawodowych z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku profesora szkoły wyższej.
[18] Stosownie do art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 28 maja 1993 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej [Dz.U. Nr 45, poz. 205 ze zmianami] w skład Państwowej Komisji Wyborczej wchodzi po trzech sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego.
[19] Ustawa z dnia 5 czerwca 1992 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne [Dz.U. Nr 56, p.oz. 274 ze zmianami]; patrz też uchwała Trybunału Konstytucyjnego z 11 stycznia 1995 r. o ustaleniu powszechnie obowią-zującej wykładni art. 4 ust. 2 wyżej wymienionej ustawy — W. 17/94 — OTK w 1995 r., cz. I, s. 209.
[20] Przepisy konstytucyjne nie zawierają żadnej regulacji w sprawie odwołania sędziego Trybunału Konstytucyjnego, także projekt konstytucji milczy w tej sprawie, co wskazuje, że ustrójodawca pozostawia te sprawy do regulacji ustawowej. Natomiast art. 149 projektu kon-stytucji [odnoszący się do sędziów sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych] stwierdza wyraźnie, że sędziowie są nieusuwalni. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie.
[21] Art. 33 ust. 1 pkt 3 ustawy o Sądzie Najwyższym.
[22] W 10 letniej historii Trybunału Konstytucyjnego wygaśnięcie mandatu na skutek śmierci sędziów nastąpiło trzykrotnie. Wygasły mandaty: Henryka de Fumel, Remigiusza Orzechowskiego i Janiny Zakrzewskiej.
[23] Art. 20 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
[24] W dotychczasowej historii Trybunału były dwa wypadki zrzeczenia się funkcji sę-
dziego.
[25] Zdaniem J. Kmiciewicza i J. Preisnera, Pozycja prawna sędziego Trybunału Konstytu-cyjnego [w:] Trybunał Konstytucyjny, materiały konferencyjne, pod red. J Trzcińskiego, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1987, konieczne jest zaistnienie dwóch przyczyn: społeczno-zawodowej [niezdolność do wykonywania obowiązków sędziowskich] i biologicznej [naruszenie naturalnego funkcjonowania organizmu lub upośledzenia czynności jego części]. Jeden i drugi element musi mieć charakter trwały.
[26] Art. 46 ust. 4 ustawy o Sądzie Najwyższym; w dotychczasowej historii Trybunału Konstytucyjnego nie było wypadku uruchamiania procedury odwoławczej z powodu stanu zdrowia sędziego. W takich sytuacjach sędzia zrzekał się funkcji sędziego.
[27] Art. 34 ustawy o SN stanowi, że prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o wy-daleniu ze służby sędziowskiej oraz prawomocne orzeczenie sądu skazującego na karę dodat-kową pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego pociąga za sobą z mocy prawa utratę stanowiska sędziego Sądu Najwyższego.
[28] Patrz: zakaz i ograniczanie zakresu nieprzenoszalności sędziego, art. 61 i n. ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o ustroju sądów powszechnych [tekst jednolity z 1994 r., Dz.U. Nr 7, poz. 25]; sędzia Sądu Najwyższego nie może być delegowany do pełnienia czynności sędziowskich ani administracyjnych poza Sądem Najwyższym [art. 42 ustawy o SN].
[29] W projekcie nowej konstytucji immunitet sędziego urasta do rangi zasady konstytu-cyjnej. Art. 166 projektu stanowi, że sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być pocią-gnięty o odpowiedzialności karnej, ani pozbawiony wolności bez uprzedniej zgody Trybunału
Konstytucyjnego. Sędzia nie może być zatrzymany, chyba że został ujęty na gorącym uczynku, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania. W takim wypadku należy bezzwłocznie powiadomić Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
[30] W 10 letniej historii Trybunału Konstytucyjnego nie było wypadku występowania o uchylenie immunitetu sędziego Trybunału, jak też prowadzenia postępowania dyscyplinarnego przeciwko sędziemu Trybunału.
[31] W. Michalski, Immunitety w polskim procesie karnym, Warszawa 1970, s. 111.
[32] J. Kmiciewicz, A. Preisner, ibidem, s. 315, prezentują pogląd, że immunitet powstaje z chwilą powołania przez Sejm na stanowisko sędziego.
[33] Jest mało prawdopodobne zaistnienie takiej sytuacji, gdyż kandydat na sędziego musi być nie karany i nieskazitelnego charakteru. Fakty te podlegają sprawdzaniu w trakcie procedury wyboru na stanowisko sędziego.
[34] Odmienne stanowisko prezentują J. Kmiciewicz, A. Preisner, ibidem, s. 317.
[35] H. Kempisty, Ustrój Sądów. Komentarz Warszawa 1966, s. 150.
[36] Art. 50 ust. 1 i 2 ustawy o Sądzie Najwyższym.
[37] Art. 103 ustawy o ustroju sądów powszechnych.
[38] Art. 104 § 1 ustawy o ustroju sądów powszechnych.
[39] J. Zakrzewska, Konstytucyjna zasada państwa prawnego w praktyce Trybunału Konstytucyjnego, PiP 1992, z. 7, s. 10 i n.