Na zmianę podejścia do problemu relacji państwo–Kościół w Republice Francu­skiej miały zapewne wpływ dwie grupy czynników. Po pierwsze, ateizacja — ta narzucona wczesnorepublikańskim radykalizmem i ta wynikająca z ewolucyjnych przemian społecznych — doprowadziła do sytuacji, w której Kościół nie jest już in­stytucją konkurencyjną (w sensie politycznym) wobec aparatu państwa. Ponieważ nadal jednak stanowi poważną i zawierającą konkretne wartości siłę zarówno insty­tucjonalną, jak i społeczną, pragmatyczne podejście do wzajemnych relacji, dla któ­rych strona finansowa jest kluczowa, prowadzi do złagodzenia pierwotnych rygorów prawnych. Po drugie, nie bez znaczenia jest też napór, żywotność i siła religii na­pływowej (islamu), którego praktykowanie i symbolika (m.in. chusty) są przyczyną wielu problemów laickiego państwa. Nie można zatem wykluczyć, że łagodzenie kur­su wobec rodzimej religii ma na celu wzmocnienie jej opozycyjnej roli wobec religii — w sensie cywilizacyjnym — zewnętrznej i obcej (a w wersji radykalnej zwalcza­nej nawet militarnie, np. interwencja w Mali i Republice Środkowoafrykańskiej w 2013 r.), choć objętej prawnymi gwarancjami wolności i równości wyznania. War­to wspomnieć, że już od wejścia w życie ustawy z 1905 r. istnieje rozdźwięk między prawnymi deklaracjami równości religii a rzeczywistym ich traktowaniem, dlatego też każdy krok prowadzący do wzmocnienia religii rodzimej jest jednocześnie odda­laniem się od zadeklarowanej równości wyznań.

Kwestia ta, jakkolwiek godna dygresji ze względu na niezwykłą aktualność i cię­żar gatunkowy problemu, nie jest jednak wiodącą w niniejszym opracowaniu, poświę­conemu przede wszystkim ewolucji poglądów wysokiego sądownictwa administracyj­nego we Francji na finansowanie wyznań.

Pięć orzeczeń wydanych jednogłośnie przez Radę Stanu (Conseil d’État) zebra­ną w pełnym składzie 19 lipca 2011 r., zostało uznanych przez doktrynę francuską, ale i przez samą Radę i opinię publiczną za wydarzenie epokowe.

II. LIBERALIZACJA LAICKOŚCI W ORZECZENIACH RADY STANU Z 19 LIPCA 2011 R.