Główne obszary i sprawy, pozwalające mierzyć stan demokracji, to: rozdział władz; bezstronny charakter państwa; odwracalność decyzji politycznych po wyborach; istnienie instytucjonalnych mechanizmów kontroli i równowagi, dzięki którym bezstronny charakter państwa nie jest podważany; trwałość państwa i instytucji z uwagi na niezmienność konstytucji; wolność i pluralizm mediów; wolność słowa i wolność zgromadzeń; promowanie przestrzeni obywatelskiej i skutecznych mechanizmów dialogu obywatelskiego; prawo do aktywnego i biernego uczestnictwa demokratycznego w wyborach oraz demokracja uczestnicząca; uczciwość i brak korupcji; przejrzystość i rozliczalność; zgodność z prawem; pewność prawa; zapobieganie nadużywaniu władzy; równość wobec prawa i niedyskryminacja; dostęp do wymiaru sprawiedliwości: niezależność i bezstronność, rzetelny proces sądowy, sprawiedliwość konstytucyjna ( w stosownych przypadkach) i niezależność zawodu prawnika; szczególne wyzwania w zakresie praworządności: korupcja, konflikt interesów, zbieranie danych osobowych i nadzór; Europejska konwencja praw człowieka wraz z protokołami dodatkowymi; tytuły I- VI Karty.

To długa lista - i te sprawy właśnie powinny być oceniane, by mieć pewność, czy stoimy na gruncie praworządności i demokracji. Bo warunkiem demokracji są nie tylko słowa i deklaracje polityczne. Ale muszą być - konkrety prawne, zobowiązania do ich przestrzegania, realne wypełnianie fundamentalnych zasad.

Proponowane rozwiązanie - to wielkie przedsięwzięcie, wymaga zgody i współdziałania.

Dlatego ustanowienie Paktu UE na rzecz demokracji, praworządności i praw podstawowych oraz właśnie owo - porozumienie międzyinstytucjonalne w tej sprawie - jest kluczowe. By pilnując suwerenności państw - nie dopuścić do łamania zasad, które są spoiwem Unii Europejskiej. By oceniając sytuację w poszczególnych krajach - razem z nimi i ekspertami, widzieć zagrożenia i naruszenia, czy systemowe uchybienia. Ale też wskazywać na potrzebę zapobiegania złym praktykom, oraz w dialogu - naprawiać sytuację. Nie o kary tu chodzi, ale o wczesne ostrzeganie i dialog, który pozwoli na naprawianie błędów.