Sprawozdawczość finansowa inicjatora referendum, o ile nie jest to partia polityczna, w zasadzie jest fikcją, a przepisy daleko odbiegają od standardów przyjętych w Kodeksie wyborczym.

Obywatelska inicjatywa ustawodawcza

Zgodnie z art. 118 ust. 2 Konstytucji RP grupa obywateli polskich, licząca co najmniej 100 tys. osób, mających prawo wybierania do Sejmu, może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą przez złożenie podpisów pod projektem ustawy. Czynności związane z przygotowaniem projektu ustawy, jego rozpowszechnianiem, kampanią promocyjną oraz organizacją zbierania podpisów wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej. Pełnomocnik komitetu w terminie 3 miesięcy od dnia wniesienia do Marszałka Sejmu projektu ustawy ma obowiązek złożenia ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych sprawozdania o źródłach pozyskanych funduszy na cele inicjatywy. Sprawozdanie zawiera przede wszystkim informacje o środkach gromadzonych na rachunkach bankowych (od osób fizycznych, osób prawnych, ze zbiórek, od innych podmiotów, kredytów, wartości niepieniężnych), nie ma natomiast danych dotyczących wydatków komitetu. Choć komitet ma obowiązek przekazania nadwyżki środków finansowych organizacji charytatywnej, a ustawodawca wprowadził sankcję w postaci grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3, to bez określenia różnicy między przychodami a wydatkami, przepis ten pozostaje martwy.

Zarówno w przypadku referendum lokalnego, jak i inicjatywy ustawodawczej, zabronione jest pozyskiwanie środków z budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorstw państwowych. Osoby fizyczne mają możliwość wsparcia kampanii, jeśli posiadają obywatelstwo polskie, natomiast osoby prawne mogą wpłacać środki wtedy, gdy mają siedzibę na terenie RP i podmiot zagraniczny nie ma w nich udziału. Nie ma zatem żadnych limitów kwot wpłat ani ograniczeń wydatków, w odróżnieniu od kampanii wyborczej.

Referendum ogólnokrajowe

W przypadku przeprowadzanego referendum ogólnokrajowego wydatki podmiotów biorących udział w kampanii referendalnej pokrywane są z ich własnych źródeł, a przepisy Kodeksu wyborczego nie mają zastosowania. Oznacza to, że nie występuje w tym przypadku ani limit wydatków, ani ograniczenie podmiotowe i przedmiotowe wspierania działań kampanijnych, ani nakaz sporządzania sprawozdań finansowych. Nie ma więc obecnie możliwości skontrolowania, skąd dany podmiot pozyskał fundusze oraz w jaki sposób je spożytkował. Opinia publiczna jest w stanie zapoznać się jedynie z kwotami wydatków partii politycznych na podstawie corocznie składanych sprawozdań finansowych, choć dane te będą miały charakter ogólny.