Niestarannie przeprowadzone oględziny, nieprofesjonalne okazanie, wymuszone przyznanie się do winy, pomówienie, także bezkrytyczne zaufanie do dowodu z opinii biegłego – oto najczęstsze przyczyny niesłusznych skazań, piszą Maria Ejchart i Marcin Wolny w XIV numerze kwartalnika "Na wokandzie".

Pomyłka sądowa towarzyszy procesowi karnemu od samego początku. Wpisana jest w jego założenia – tak jak błąd wiąże się z ludzką naturą. Historia zna przypadki wielu pomyłek sądowych, chociażby tragiczną historię Joanny d’Arc, spalenie setek tysięcy czarownic, francuską aferę Dreyfus’a, czy budzący po dziś wątpliwości przypadek Rity Gorgonowej.

Od pomyłek nie jest wolny również współczesny wymiar sprawiedliwości. Sporo z nas pamięta losy tzw. szóstki z Birmingham – sześciorga niewinnych Irlandczyków, którzy oczekując na prawdę przesiedzieli w brytyjskim więzieniu kilkanaście lat. Nie tak dawno z USA dotarły informacje o Carlosie DeLunie – Amerykaninie meksykańskiego pochodzenia, którego skazano na karę śmierci i ostatecznie stracono. Wykonane po dwudziestu latach badania DNA udowodniły, że nie był sprawcą zarzucanego mu czynu.

Wymienione wyżej przypadki to w istocie przykłady niesłusznych skazań, które są jednym z elementów – niewątpliwie najdonioślejszym i o najdalej idących konsekwencjach – zjawiska nazywanego pomyłką sądową. Do innych należą przypadki niesłusznych uniewinnień, a także te, w których niesłusznie – przez zbyt długi czas, bądź w oparciu o niewystarczające podstawy – sąd stosuje tymczasowe aresztowanie. Warto podkreślić, że utożsamianie takich aresztowań z pomyłkami sądowymi budzi kontrowersje, jednak dolegliwość związana ze stosowaniem tymczasowego aresztowania przemawia za słusznością zaliczenia tego typu przypadków w poczet błędów organów sądowych.

Program „Niewinność”

Analizą spraw, w których mogło dojść do niesłusznego skazania, od ponad 10 lat zajmuje się Program „Niewinność” prowadzony przez Helsińską Fundację Praw Człowieka. Przez ten czas do Fundacji wpłynęły setki listów zaczynających się od słów: „jestem niewinny”, „nie zabiłem”, „nie ukradłem”, „to nie byłem ja”, których autorzy zwracali się z prośbą o pomoc podnosząc, że nie popełnili czynów, za które zostali skazani. Do tego typu listów osoby zaangażowane w pracę Programu „Niewinność”, w tym niżej podpisani, zawsze podchodzą z ograniczonym zaufaniem. Ponad dziesięcioletnia działalność Programu przekonuje jednak, że część z podnoszonych spraw jest zasadna. Kilka interwencji zakończyło się wznowieniem postępowań i uniewinnieniem rzekomych sprawców. Wielu skazanych w budzących ogromne wątpliwości sprawach wciąż jednak oczekuje na tę szansę.