Koordynacja polityk gospodarczych

Jednym z największych problemów strefy euro są trudności koordynacji polityk gospodarczych realizowanych na szczeblu państw członkowskich. W zamyśle twórców strefy euro mechanizmy koordynacyjne dla polityk narodowych powinny zastąpić brak silnych instrumentów europejskich. Niestety taka koordynacja okazała się zbyt słaba. Przykładem są trudności realizowania Strategii Lizbońskiej (z 2000 roku) oraz jej późniejszych wersji. Ich wdrażanie zostało oparte na tzw. otwartej metodzie koordynacji. Zasadniczą cechą tej metody jest odejście od jednolitego i wspólnego dla wszystkich państw sposobu implementacji polityk, w tym odgórnie narzucanych i szczegółowych regulacji UE. Ustanawia się jedynie ogólne cele dla wszystkich członków, natomiast preferowanym sposobem wdrażania jest wymiana najlepszych doświadczeń i poszukiwanie krajowych sposobów implementacji.

Przykładem zastosowania otwartej metody koordynacji w okresie kryzysu był tzw. Pakt Euro Plus (2011 r.). Jest on przeznaczony dla członków unii walutowej, ale otwarty dla pozostałych państw UE. Jego cechą charakterystyczną jest dobrowolna forma współpracy między członkami Unii, choć istnieje duża presja polityczna, aby niektóre zobowiązania wzmocnić poprzez regulacje europejskie (a więc metodę wspólnotową). Pakt służy zbieżności polityk gospodarczych i społecznych w UE, w tym m.in. w odniesieniu do polityki podatkowej, funkcjonowania systemów emerytalnych, zniesienia obowiązku indeksacji płac w stosunku do inflacji, wprowadzenia unijnych kryteriów fiskalnych do narodowych konstytucji itp. Działania zmierzające do zbieżności polityk publicznych w wymienionych obszarach nie tylko służą ograniczeniu deficytu i długu publicznego (np. poprzez zmniejszenie dofinansowywania z budżetu państwa systemów emerytalnych). Oddziałują także na konkurencyjność gospodarczą. Przykładem jest propozycja zrównania wysokości podatku od przedsiębiorstw. W przypadku niektórych państw może to oznaczać podwyżkę podatków, a więc pogorszenie warunków dla inwestycji zagranicznych, a tym samym obniżenie przewag konkurencyjnych. W ten sposób kryzys stał się okazją do wykorzystywania instrumentów Unii do „odgórnego” sterowania konkurencyjnością w Europie, w tym poprawiania pozycji jednych i pogarszania innych państw członkowskich na wspólnym rynku.

Ponieważ Pakt Euro Plus został oparty na otwartej metodzie koordynacji – uznano go za słaby instrument poprawy koordynacji gospodarczej w Eurolandzie[15]. Dlatego wśród postanowień Paktu fiskalnego (uzgodnionego w grudniu 2011 roku) znalazła się zapowiedź zwiększonej koordynacji polityk gospodarczych. Z listu kanclerz Merkel i Prezydenta Sarkozego[16] do szefa Rady Europejskiej Van Rompuya wynika, że chodzi o kontynuację działań Paktu Euro Plus. Teraz będzie on bardziej restrykcyjnie wymagany nowym traktatem. Dotyczy to m.in. wprowadzenia ściślejszych regulacji finansowych, harmonizacji regulacji na rynku pracy, minimalnych progów w zakresie wieku emerytalnego, konwergencji systemu podatkowego (w tym harmonizacji wysokości podatków w poszczególnych krajach i wprowadzenia nowych, m.in. od transakcji finansowych).