Konstytucja chroni własność

Zgodnie z Konstytucją własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności (art. 64 ust. 3 Konstytucji RP). Wywłaszczenie nieruchomości jest dopuszczalne jedynie, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 2 Konstytucji). Konstytucyjnej ochronie podlegają także „inne prawa majątkowe" (art. arat. 64 ust. 1 Konstytucji).

Warunkiem odszkodowania za decyzję lub orzeczenie jest ich sprzeczność z prawem. W myśl art. 128 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami wywłaszczenie własności nieruchomości, użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego następuje za odszkodowaniem odpowiadającym wartości tych praw. Podstawą wywłaszczenia jest decyzja organu administracji publicznej.
Odpowiedzialność odszkodowawczą władz publicznych reguluje przede wszystkim Kodeks cywilny. Legalność działania władzy w zasadzie wyklucza możliwość dochodzenia naprawienia szkody wykraczającego poza odszkodowanie przewidziane w ustawie o gospodarcze nieruchomościami i ustawach szczególnych. Stąd warunkiem odpowiedzialności odszkodowawczej jest stwierdzenie sprzeczności orzeczenia lub decyzji z prawem w odrębnym postępowaniu.

Przepisy kodeksu nie mają zastosowania, gdy odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych (art. 421 Kc). Takimi przepisami jest ustawa o gospodarce nieruchomościami.
Ustawa o gospodarce nieruchomościami przyznaje odszkodowanie tylko za prawa rzeczowe. Szczegółowe zasady wywłaszczenia nieruchomości określa ustawa o gospodarce nieruchomościami. Zgodnie z nią odszkodowanie należy się jedynie za prawa rzeczowe.
Tymczasem, wywłaszczenie nieruchomości najczęściej powoduje przerwę w działalności przedsiębiorstwa, zwykle uniemożliwia wywiązywanie się ze zobowiązań. To oczywiście pociąga za sobą duże szkody.

Przewidziane w ustawie o gospodarce nieruchomościami odszkodowanie nie uwzględnia szkód wynikających z zakłócenia działalności gospodarczej. To oznacza, że prawo polskie nie zapewnia możliwości uzyskania pełnego odszkodowania za szkody, jakie może wyrządzić wywłaszczenie.

Sprzeczne ze standardami międzynarodowymi

Obecne rozwiązania naruszają także przepisy wielu umów o popieraniu inwestycji. Jednym z najważniejszych ich postanowień jest bowiem ochrona przed wywłaszczeniem przez państwo przyjmujące inwestycję (host state) bez uczciwego i słusznego odszkodowania (fair and equitable compensation). W międzynarodowym orzecznictwie arbitrażowym klauzula uczciwego i słusznego odszkodowania jest rozumiana szeroko. Trybunały arbitrażowe zwracają uwagę, że wywłaszczenia nie ogranicza się do praw do rzeczy. Podkreśla się, że na gruncie prawa międzynarodowego pojęcia własności nie można zawężać do „rzeczy" materialnych.