Kto z nas nie szuka odpowiedzi na pytania: Jak żyć? Co jest w życiu ważne? Czym jest szczęście? Czym jest dobro, prawda, piękno?

W swych poszukiwaniach odwołujemy się rzecz jasna do autorytetów. Ludzie wiary mają z tym mniej problemów – odpowiedzi znajdują w przykazaniach, „danych im” przez Boga, w którego istnienie wierzą. Trudniej niedowiarkom. Ci poszukują porady u intelektualistów, którzy odważyli się sformułować świeckie przykazania dobrego życia. Uczynili to m.in. Dymitr Lichaczow i Leszek Kołakowski. Zobaczmy, co nam radzą ci dwaj myśliciele z kultur, wydawałoby się dzisiaj, bardzo sobie dalekich.

Zacznijmy od Dymitra Lichaczowa. Bez wątpienia był nie tylko uczonym, ale również świeckim „starcem-nauczycielem” na miarę Lwa Tołstoja i Aleksandra Sołżenicyna. Uczył jak żyć i co jest w życiu ważne. I nadal naucza – młodzież i dorosłych! Moralne przykazania Dymitra Lichaczowa znajdziemy w Internecie w tysiącach linków dla rosyjskich szkół państwowych i parafialnych oraz w poradnikach jak żyć. Lichaczow stworzył dwa „zestawy” przykazań – jeden dla swojego środowiska, czyli dla rosyjskiej inteligencji, drugi dla dzieci i młodzieży

Pierwszy „zestaw” jest dekalogiem:

1. Nie zabijaj i nie rozpoczynaj wojen.
2. Nie myśl o swym narodzie jako o wrogu innych narodów.
3. Nie kradnij i nie przywłaszczaj sobie pracy brata swego.
4. Nie szukaj w nauce jedynie prawdy i nie korzystaj z niej dla zła lub korzyści.
5. Szanuj myśli i uczucia braci swych.
6. Czcij rodziców i prarodziców, i wszystko, co stworzyli, zachowaj i szanuj.
7. Czcij przyrodę jako matkę swą i pomocnicę.
8. Niechaj praca i myśli twe będą pracą i myślami wolnego twórcy, a nie niewolnika.
9. Niechaj żyje wszystko, co żyje, myśli się to, co się myśli.
10. Niechaj będzie wolnym wszystko, gdyż wszystko rodzi się wolnym[i].

Drugi jest „íkosipéndelogiem”:

1. Kochaj ludzi – bliskich i dalekich.
2. Twórz dobro, nie widząc w tym swojej zasługi.
3. Kochaj świat w sobie, a nie siebie w świecie.
4. Bądź rycerski wobec kobiet i adwersarzy.
5. Pij z niewyczerpanego źródła kultury, ale się nie zakrztuś.
6. Twórz na miarę swych sił – rzecz nie w wielkości.
7. Nie oszczędzaj się w pracy i samodoskonaleniu: twórczo wzbogacając świat, zmieniasz siebie; moralnie doskonaląc siebie, zmieniasz świat.
8. Nie dopuszczaj do swego serca ni zawiści, ni skąpstwa, ni złości.
9. Nie chowaj w sobie zła i ulituj się nad tym, co zło czyni.
10. Bądź skromny – chełpliwość jest podła i śmieszna.
11. Nastrajaj się sam – godność jest twoim kamertonem.
12. Bądź szczery: wprowadzając innych w błąd, okłamujesz siebie.
13. Nie karz siebie za popełniony błąd, niech błąd będzie dla ciebie lekcją.
14. Ucz się czytać z zainteresowaniem, zadowoleniem, bez pośpiechu; czytanie jest drogą do mądrego życia, nie gardź nim!
15. Człowiek nie ma władzy nad czasem, ale bądź gospodarzem własnego czasu.
16. Ciesz się chwilą, służ wieczności, ale nie bądź niewolnikiem ani chwili, ani wieczności.
17. Bądź człowiekiem wierzącym – wiara wzbogaca duszę i wzmacnia ducha.
18. Nie zapominaj o przeszłości – w niej są twoje korzenie!
19. Jest światło i mrok, szlachetność i podłość, czystość i brud: do pierwszych trzeba dorosnąć, czy warto zniżać się do drugich? Wybieraj to, co godne, a nie łatwe.
20. Zawsze znaj umiar.
21. Nie rozpaczaj i nie rezygnuj z poszukiwania sensu życia – swego, a nie cudzego.
22. Postępuj zgodnie z sumieniem: moralność zawarta jest w sumieniu.
23. Czcij przeszłość, twórz teraźniejszość, wierz w przyszłość!
24. Bądź patriotą, nie bądź nacjonalistą.
25. Twoim domem jest ziemia, rodziną – ludzkość, szanuj je![ii]

Z powyższego jednoznacznie wynika, że Lichaczow jest moralistą w pełni świadomym swego autorytetu i roli, jaką powinien odegrać w społeczeństwie rosyjskim zarówno on sam, jak i jego dorobek. Jest „zaprogramowany kulturowo” tak, jak ujął to Eugeniusz Jewtuszenko w słynnym wierszu: Poeta w Rosji – to więcej niż poeta…