Portret Davida Hume'a z 1766, pędzla Allana Ramseya, Web Gallery of Art

[…] z pokrzywionego drzewa człowieczeństwa nie da się wyciosać nic prostego. Immanuel Kant

   […] trudno znaleźć tak szczytny cel, który bardziej wart byłby drgnienia serca niż przyzwoitość środków. Zważywszy bowiem wszystko, przyzwoitość środków to właśnie  j e s t  cel nad cele. Stefan Themerson

Zamiast wstępu

Dziewięćdziesiąt dziewięć lat temu, w 1916 roku, Michał Arct wydał pierwszy po wielkiej I Wojnie Światowej, Słownik ilustrowany języka polskiego. W słowniku tym znajduję cztery hasła, które – jak sądzę – dobrze będą służyć mojej próbie opisania wartości. Wartości, do których osiągania dążą ludzie lub całe społeczności ludzkie. Owe hasła, zgodnie z układem alfabetycznym - to: Doskonały, […] bez wad będący, celujący, wzorowy, wyborny, wyśmienity, idealny, idealny = ściśle zgodny z teorią; Etyka: gr., nauka moralności, obyczajów umiejętność cnoty i obowiązków, moralność, obyczaje, znajomość praw moralnych, uważanie na przepisy moralne; Mit, gr. Podanie bajeczne[…] o wypadkach i zjawiskach nadprzyrodzonych, którym nadawano cechy prawdopodobne; Wartość, to co przedstawia przymiot rzeczy[…] posiadanie mniejszego albo większego szacunku ze względu na swą użyteczność, piękność, dobroć itp. w przenośni; wyższy lub niższy poziom przymiotu duchowego, godność, szlachetność [1].  

Z owych haseł Arctowskiego słownika, można wyprowadzić pojęcie „wartości”, jako takiego „bytu wzorowego” czyli „doskonałego”, którego cechy określane są przez przymioty godne najwyższego szacunku takie, jak: dobro i piękno, szlachetność i godność, oraz dodam od siebie dwie dalsze cechy, prawdę i sprawiedliwość. Staję zatem przed wyborem przekonań; czy piękno, dobro, szlachetność i godność, prawda i sprawiedliwość – to są odrębne pojęcia autotelicznych wartości samych w sobie? – a zatem czy mamy liczne wartości, ku którym dążymy? Czy też jest „byt wartości doskonałej”, któremu owe przymioty niejako są przypisane z natury swej rzeczy – Bóg, Istota Najwyższa, Idea?  Nie wiem. Wiem zaś, że nie bacząc, czy mówimy o „wartościach”, czy tylko o „Wartości” – są to „byty” lub „byt” doskonały.