Wokół działalności Trybunału Konstytucyjnego toczy się obecnie ważna debata publiczna. Wiele osób pragnie dowiedzieć się więcej o tej instytucji i szuka odpowiedzi, jaki związek mają wyroki Trybunału z ich życiem codziennym. RPO wybrał 30 spraw oczekujących na rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny, które mają szczególne znaczenie dla obywateli. Zestawienie zawiera sprawy wszczęte z wniosków (w tym RPO), pytań prawnych oraz skarg konstytucyjnych. RPO chciał w ten sposób zwrócić uwagę na to, jak ważną instytucją dla obywateli, ich praw i wolności, jest Trybunał. I dlaczego powinniśmy dbać o zachowanie jego roli i znaczenia w państwie prawnym.

1. Dekret warszawski - zasady zwrotu nieruchomości (Kp 3/15)

Prezydent skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją uregulowań ustawy z 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Ustawa wprowadza nowe przesłanki rozpatrywania wniosków byłych właścicieli. Są one dla nich – zdaniem Prezydenta – niekorzystne, bo rozszerzają podstawy prawne umożliwiające odmowę realizacji ich praw. Motywem autorów ustawy jest okoliczność, iż 110 obiektów publicznych objętych jest uzasadnionymi roszczeniami. Dlatego też ustawa ta miała uniemożliwić odzyskanie tych nieruchomości w naturze.

Ustawa pozwala też zakończyć postępowanie, gdy nie można odnaleźć byłego właściciela – procedura ta zaczyna się w momencie zamieszczenia przez miasto ogłoszenia w sprawie poszukiwania byłego właściciela lub jego spadkobierców. Może to nastąpić, gdy w ciągu sześciu miesięcy od daty ukazania się takiego ogłoszenia nikt się nie zgłosi lub pomimo zgłoszenia nie udowodni swoich praw w ciągu kolejnych trzech miesięcy. Mimo że skutkiem powyższych regulacji może być pozbawienie byłych właścicieli roszczeń do utraconych nieruchomości, to ustawa nie przewiduje dla nich rekompensaty.

2. Zasady pobierania od oskarżonego materiału biologicznego do badań genetycznych (SK 28/15)

Do Trybunału Konstytucyjnego została skierowana skarga konstytucyjna o zbadanie zgodności art. 74 § 2 pkt 3 Kodeksu postępowania karnego z Konstytucją RP oraz Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Przepis ten stanowi, że oskarżony jest obowiązany poddać się pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób. Przepis ten nie zawiera ograniczeń przedmiotowych (naprzykład co do rodzaju typów czynów zabronionych, w związku podejrzeniami popełnienia których można zastosować ten środek), nie precyzuje przesłanek stwierdzania przez funkcjonariusza Policji, że zachodzi przypadek "nieodzowności", nie wyraża klauzuli subsydiarności stosowania tego rodzaju środka. Przepis ten, ani inne przepisy, nie przewiduje sądowej kontroli stosowania tego środka, na żadnym etapie. Faktycznie zatem pozwala on funkcjonariuszom Policji według ich uznania, decydować o tym, czy od danej osoby, która ma status podejrzanego pobiorą oni materiał do badań genetycznych, czy też nie. Funkcjonariusz Policji nie jest w tym zakresie skrępowany żadnymi szczegółowymi przesłankami wykonania takiej czynności, nie musi też baczyć na związek przyczynowy pomiędzy rodzajem czynu zarzucanego podejrzanemu, względnie sposobem jego działania, a jego danymi genetycznymi.