Komisja Wenecka podkreśliła szczególny charakter sądownictwa konstytucyjnego, które znajduje swoje źródło w woli suwerena, a nie w woli ustawodawcy zwykłego.

Niniejszy tekst obejmuje analizę zaleceń zawartych w opinii Europejskiej Komisji na rzecz Demokracji przez Prawo (zwanej Komisją Wenecką) z dnia 11 marca 2016 r. w sprawie zmian do ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (1) i rekomendacje w zakresie ich wdrażania.
Analiza zawiera też krótką charakterystykę roli i zasad funkcjonowania Komisji Weneckiej.

Komisja o nowelizacji ustawy o TK

Komisja zwróciła uwagę na kwestię podstawy wydania wyroku w sprawie K 47/15 (2) (w tym i konsekwencje braku vacatio legis w ustawie nowelizującej z 22 grudnia 2015 r.). Komisja przywołała swoje stanowisko zawarte w opiniach dotyczących zbliżonych zagadnień (opinia dla Rumunii oraz opinia amicus curiae dla Sądu Konstytucyjnego Albanii).

W przywołanych opiniach Komisja podkreślała, że nie jest możliwe stosowanie regulacji prawnych, które w swym efekcie mogłyby prowadzić do zablokowania możliwości orzekania przez sąd konstytucyjny oraz nie mogą istnieć ustawy, które zostałyby wyłączone spod możliwości kontroli konstytucyjności (pkt 37 i 38 opinii).

Odnosząc się do kwestii braku vacatio legis w ustawie nowelizującej, Komisja podkreśliła, że regulacja normatywna zawarta w art. 195 ust. 1 jest wystarczającą podstawą do zbadania konstytucyjności nowelizacji poprzez odwołanie się jedynie do Konstytucji RP (pkt 39 opinii). Jednak Komisja podkreśliła, że nawet w przypadku braku takiej normy ujętej w konstytucji nie byłoby przeszkód do wydania orzeczenia z pominięciem normy ustawowej. Komisja zwróciła bowiem uwagę, że w innym przypadku ustawodawca mógłby na drodze ustawowej, łamiąc przy tym konstytucję, doprowadzić do praktycznego wyeliminowania z systemu prawnego kontroli konstytucyjności (pkt 41 opinii) (3).

Komisja podkreśliła szczególny charakter sądownictwa konstytucyjnego, które znajduje swoje źródło w woli suwerena, a nie w woli ustawodawcy zwykłego (i stanowionych przez niego norm).

Komisja odniosła się także krytycznie do zmian procedury działania Trybunału Konstytucyjnego wprowadzonych ustawą nowelizującą, w tym do: konieczności rozpatrywania spraw w kolejności ich wpływu (pkt 54-66 opinii); wymogu obecności minimum 13 sędziów (pkt 67-72); większości kwalifikowanej 2/3 głosów dla przyjęcia orzeczenia (pkt 73-83); możliwości odbycia posiedzenia nie wcześniej niż po trzech miesiącach od zawiadomienia stron, a w przypadku spraw rozstrzyganych w składzie pełnym nie wcześniej niż po sześciu miesiącach (pkt 84-87).

W swej opinii Komisja stwierdziła, że wszystkie powołane powyżej zmiany trybu funkcjonowania Trybunału mogą budzić wątpliwości co do ich zgodności ze standardami europejskimi. W efekcie ich zastosowania może dojść do istotnego ograniczenia sprawności działania Trybunału. Co ważne, łączne ich zastosowanie doprowadzi do praktycznego paraliżu prac Trybunału, a przez to nie będzie on mógł realizować swojej podstawowej funkcji – gwaranta Konstytucji RP (pkt 88 opinii). A, jak podkreśliła Komisja, Trybunał Konstytucyjny w demokracji konstytucyjnej jest kluczowym elementem systemu kontroli i równowagi.