Taki model realizuje również Konstytucja z 1997 r. Gwarantuje ona w art. 11 wol­ność tworzenia i działania partii politycznych. Jednocześnie zastrzega, że organizacje te zrzeszają obywateli na zasadach dobrowolności i równości oraz że mogą wpły­wać na kształtowanie polityki państwa jedynie metodami demokratycznymi. W art. 13 wprowadza zakaz istnienia zarówno partii, jak i innych organizacji, które odwołują się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania historycznych ustrojów antydemokratycznych (nazizmu, faszyzmu oraz komunizmu), zakładają lub dopuszczają w swoich programach lub działalności nienawiść rasową i narodowo­ściową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę pań­stwa, a także tych organizacji, które przewidują utajnienie struktur lub członkostwa. Wprowadza też mechanizmy kontroli przestrzegania przez partie tych postanowień, powierzając Trybunałowi Konstytucyjnemu orzekanie w sprawach zgodności celów i działalności partii politycznych z Konstytucją (art. 188 pkt 4 Konstytucji). Tworzy tym samym odrębny tryb badania legalności celów i działalności partii w porównaniu z innymi zrzeszeniami. Delegalizacja tych ostatnich z powodu sprzeczności celów lub działalności z Konstytucją lub ustawami leży bowiem – w myśl art. 58 ust. 2 Konsty­tucji – w kompetencji sądów.

Jak jednak pokazały chociażby dwie ostatnie zainicjowane przed TK sprawy dotyczące badania zgodności celów i działalności partii politycznych z Konsty­tucją: prowadzona w trybie kontroli następczej sprawa Samoobrony RP³ oraz tocząca się z wniosku Sądu Okręgowego w Warszawie sprawa rejestracji no­wych symboli przez Narodowe Odrodzenie Polski⁴, stosowanie tych przepisów w praktyce budzi wątpliwości. Są one na tyle poważne, że prowadzą do umarza­nia kolejnych postępowań w sprawie konstytucyjności celów i działalności partii politycznych⁵. W konsekwencji wiele pytań dotyczących tej tematyki pozosta­je bez merytorycznej odpowiedzi. Sytuację taką należy uznać za niepożądaną, gdyż prowadzi ona do funkcjonowania w życiu publicznym ugrupowań, których cele i działalność są kwestionowane z punktu widzenia zgodności z Konstytucją, a także powstania wrażenia nieskuteczności konstytucyjnego mechanizmu ich zwalczania⁶. Powoduje ponadto, że określenie materialnych granic działalności partii politycznych należy nadal do wyzwań stojących przed Trybunałem Kon­stytucyjnym oraz sądami.