Wybór konkretnego modelu administracji wyborczej zależy od władz państwowych, jednak istnieją uniwersalne wytyczne, które powinny cechować organy wyborcze. Ko­deks dobrych praktyk w sprawach wyborczych Komisji Weneckiej Rady Europy wska­zuje, iż organ wyborczy powinien być bezpartyjny, stały i niezależny. W państwach tzw. starej demokracji możliwe jest przeprowadzanie wyborów przez władze administracyj­ne (rządowe), natomiast gdy brak tradycji administracji, niezależnej od polityków, na wszystkich szczeblach — poczynając od szczebla krajowego do poziomu lokalu wy­borczego — muszą być powoływane niezależne, bezpartyjne komisje wyborcze. Reko­menduje się ponadto zachowanie stałego charakteru centralnej komisji wyborczej, w której składzie powinni zaleźć się: osoba reprezentująca sądownictwo, przedstawi­ciele partii politycznych o odpowiednich kwalifikacjach, przedstawiciel ministerstwa spraw wewnętrznych i przedstawiciel mniejszości narodowych.

II. MODEL RZĄDOWY

Model zarządzania wyborami przez administrację rządową jest stosowany w pań­stwach, w których wybory są organizowane przez przedstawicieli władzy wykonawczej. Najczęściej proces wyborczy zarządzany jest przez ministerstwo (np. spraw we­wnętrznych lub sprawiedliwości) i/lub za pośrednictwem władz lokalnych. W państwach, w których ma zastosowanie model rządowy na poziomie krajowym, wyborami kieruje bezpośrednio minister lub wyznaczony urzędnik służby cywilnej, który odpowiada bezpośrednio przed ministrem. W tym modelu nie ma członków or­ganów wyborczych, a budżet organów wyborczych stanowią środki wydzielone ze środków przeznaczonych na administrację rządową lub władze lokalne. Państwa, któ­re wykorzystują ten model do organizowania wyborów, to m.in.: Austria, Belgia, Da­nia, Singapur, Maroko, Szwajcaria, Wielka Brytania. W dalszej części artykułu przed­stawiono różne warianty modelu rządowego zastosowane w Stanach Zjednoczonych, Iranie oraz w Czechach.

1. Stany Zjednoczone

W Stanach Zjednoczonych, mimo iż należą do najstarszych państw demokratycz­nych o republikańskim ustroju państwowym, nie ma jednej państwowej instytucji zaj­mującej się organizacją wyborów. Dopiero w 2002 r., po niemal 200 latach od zatwier­dzenia konstytucji, została uchwalona ustawa dotycząca administracji wyborczej. Sposób zorganizowania organów przeprowadzających wybory można uznać — w po­równaniu z innymi państwami — za najbardziej zdecentralizowany na świecie, gdyż zadania wyborcze wykonuje tam około 13 tys. niezależnych od siebie podmiotów. Do tego czasu nie było w USA podmiotu zaangażowanego w sprawy wyborcze na pozio­mie federalnym, natomiast władze stanowe, które były odpowiedzialne za wybory, miały często mniej uprawnień niż władze lokalne. Konstytucją z 1787 r. ustanowio­no Kolegium Elektorów, które miało służyć jako organ pośredni, dokonujący ostatecz­nego wyboru prezydenta i wiceprezydenta. W ustawie zasadniczej pominięto rolę ad­ministracji wyborczej, co sugeruje, iż władze stanowe są odpowiedzialne za określenie procedur wyboru elektorów do Kolegium. Z czasem rządy stanowe przekazały swoje kompetencje władzom na poziomie lokalnym, gdyż w tym samym czasie były prze­prowadzane wybory na stanowiska samorządowe i krajowe. Władze samorządowe były odpowiedzialne za: rejestrację wyborców, projektowanie kart do głosowania, za­kup maszyn do głosowania i szkolenie urzędników wyborczych. Władze stanowe, któ­re dysponowały odpowiednim budżetem, aby wesprzeć władze lokalne, miały — tym samym — możliwość wpływania na przebieg procesu wyborczego. Władze lokalne zdobyły więc pewną niezależność w sprawie przeprowadzania czynności wyborczych, a urzędnicy zajmujący się wyborami są wyznaczani przez burmistrzów lub działaczy partii politycznych bądź też należą do korpusu urzędników państwowych.