Sędzia społecznie wrażliwy

Zaangażowanie obywateli we współpracę z sądem może mieć także charakter mniej zinstytucjonalizowany. Przepisy przewidują udział organizacji społecznych w szeregu różnych typów postępowań. W gestii sądu leży nie tylko otwartość, ale i zachęcenie tzw. NGOsów do angażowania się w postępowania, chociażby w charakterze amicus curiae, czyli podmiotu przedstawiającego w sprawie niezobowiązującą opinię „przyjaciela sądu”. Rozwinięciem idei udziału organizacji społecznych w pojedynczych postępowaniach jest z kolei stała współpraca sądu z jedną lub kilkoma organizacjami w modelu Community Court, czyli „sądu dla społeczności lokalnej”. To rozwiązanie, w którym trwała współpraca sądu i organizacji partnerskiej skutkuje wypracowaniem rozwiązań odnośnie realizacji prawa mieszkańców danego rejonu do sądu. Działalność organizacji może obejmować fakultatywne działania trzeciej władzy, podejmowane społecznie czasem nawet przez samych sędziów, jak edukacja prawna w szkołach. Może również obejmować zadania związane z misją samego sądu, np. prowadzenie informacji prawnej dla uczestników rozpraw, mediacji, konsultacje ze sprawcami przestępstw w celu przedstawienia opinii nt. optymalnej formy kary, identyfikowanie zapotrzebowania na prace społecznie użyteczne, troska o miejsca pracy dla osób skazanych na karę ograniczenia wolności.

Wyjść poza standard

Potrzebujemy myślenia o wymiarze sprawiedliwości z uwzględnieniem perspektywy obywateli. Z szeregu instrumentów umożliwiających przełamanie społecznej nieufności do instytucji publicznych wiele może być z powodzeniem zastosowanych w polskich sądach. Wymaga to jednak uczynienia dobra społecznego punktem odniesienia w myśleniu sędziów o ich własnej służbie – tak w wymiarze osobistym, lokalnym, jak i systemowym.

Z pewnością szlachetnych postaw wśród sędziów nie brakuje. Ważne jednak, aby osoby, dla których troska o interes publiczny jest esencją zawodu sędziego, miały możliwość reprezentowania środowiska, były stawiane za wzór innym oraz inspirowały sędziów do stawiania czoła wyzwaniom współczesnych procesów społecznych.

*Autor jest socjologiem, założycielem i prezesem Fundacji Court Watch Polska

Na wokandzie