Najgłośniejsze wyroki

Niewątpliwie można pokusić się o dokonanie pewnej subiektywnej selekcji i wskazanie, które spośród tych ponad tysiąca wyroków wydanych przez Trybunał w sprawach polskich wydają się najbardziej istotne. Warto przy tym pamiętać, iż pomimo znacznej ich liczby, wyroki w przeważającej większości dotyczą kwestii powtarzalnych, np. przewlekłości postępowań i tymczasowych aresztów oraz cenzura korespondencji osadzonych. Tymczasem wyroków precedensowych, szczególnie istotnych w procesie ewolucji orzecznictwa ETPC, w przypadku Polski było naprawdę niewiele. Biorąc pod uwagę właśnie ów precedensowy charakter i wydźwięk, z jakim spotkały się one w kraju, warto przypomnieć kilka z nich.

W sprawie Kudla przeciwko Polsce skarżący, cierpiący na depresję, nie tylko skarżył jakość zapewnionej mu w okresie izolacji więziennej opieki zdrowotnej, ale również nadmierną długość stosowanego wobec niego tymczasowego aresztowania, przewlekłość postępowania, przede wszystkim zaś – brak skutecznego środka odwoławczego, za pomocą którego mógłby na szczeblu krajowym długość tę kwestionować. Trybunał nie podzielił jego zapatrywań jedynie w odniesieniu do zarzutu naruszenia zakazu nieludzkiego albo poniżającego traktowania. W pozostałych przypadkach zarzuty okazały się uzasadnione.

Wyroki w sprawach Broniowski przeciwko Polsce oraz Hutten-Czapska przeciwko Polsce – oba stwierdzające naruszenie prawa własności skarżących chronionego art. 1 protokołu dodatkowego nr 1 – przeszły do annałów jako pierwsze w historii wyroki pilotażowe. Trybunał zawarł w każdym z nich wskazówki co do środków generalnych, jakie należy przedsięwziąć celem rozwiązania problemu systemowego zidentyfikowanego w treści rozstrzygnięcia, z jednoczesnym odroczeniem rozpoznania spraw podobnych do czasu ich wprowadzenia na szczeblu krajowym. Warto przypomnieć, że w pierwszej ze spraw problem strukturalny dotyczył nieprawidłowości w zakresie realizacji prawa do rekompensaty za mienie nieruchome pozostawione poza granicami kraju (tzw. mienie zabużańskie), natomiast w drugiej z nich – kwestii systemu tzw. czynszów regulowanych, ograniczającego prawo właścicieli do swobodnego kształtowania ich wysokości oraz niezapewniającego odpowiedniego mechanizmu kompensacyjnego strat ponoszonych przez nich z tytułu niemożności swobodnego wypowiadania umów najmu.

Od aresztów do lustracji

W kolejnych wyrokach pilotażowych wydanych w sprawach Orchowski przeciwko Polsce i Norbert Sikorski przeciwko Polsce, Trybunał zwrócił uwagę na inny problem dotykający potencjalnie dużej grupy skarżących, a mianowicie na przeludnienie w polskich jednostkach penitencjarnych. ETPC wskazał, że niezapewnienie osadzonym ustawowej normy powierzchni w celi mieszkalnej samo w sobie jest już wystarczające do stwierdzenia, iż w sprawie doszło do nieludzkiego traktowania, co implikuje konieczność przyjęcia odpowiedzialności państwa na gruncie art. 3 Konwencji. Z kolei, na potrzebę zapewnienia pozbawionym wolności także należytej opieki medycznej, Trybunał zwrócił uwagę w istotnych wyrokach wydanych w sprawach Kaprykowski przeciwko Polsce, Musial przeciwko Polsce i Wenerski przeciwko Polsce.