II. Specyfika prawa muzułmańskiego i konstytucjonalizm muzułmański

Analiza systemów ustrojowych państw, w których islam jest religią dominującą, niesie ze sobą konieczność zaakcentowania różnic w pojmowaniu prawa i prawodaw­stwa, wynikających z odmienności kulturowych, tradycji regionu oraz roli religii w ży­ciu polityczno-społecznym tych państw. Jedynie bowiem przez pryzmat specyfiki pra­wa muzułmańskiego oraz zagadnień historycznych i kształtowania się państwa po okresie kolonializmu można w pełni zrozumieć odmienności i pewne endemiczne ce­chy właściwe tylko państwom, w których podstawę ustroju stanowi islam. Prawa szariatu nie można rozpatrywać w odniesieniu do prawa „zachodniego”. Porównywanie tych dwóch porządków prawnych (podstawą jednego jest Koran, ści­śle wiążący go z religią, drugiego — spuścizna rzymskiego prawodawstwa) jest prak­tycznie niemożliwe. Nie ma bowiem wspólnej płaszczyzny do ich omawiania — pra­wo stanowione nie może być analizowane w zestawieniu z prawem zesłanym przez Boga, ponieważ różne jest źródło ich powstania. Co więcej, prawo stanowione w pań­stwach muzułmańskich jest wtórne wobec prawa religijnego i musi być z nim zgod­ne. Rola subsydiarna prawa stanowionego wyraża się również w tym, że nowe prawo może być tworzone jedynie wobec braku odpowiednich norm znajdujących się bez­pośrednio w Koranie lub sunnie. Nie ma zatem dowolności tworzenia prawa na gruncie muzułmańskim, gdyż „podstawowych norm Koranu i sunny nie wolno ludziom wzruszać w żadnej mierze, nie wolno im zmieniać tych norm”.

Specyfika szariatu widoczna jest również w historii jego kształtowania się, nazna­czonej osobą proroka Muhammada i pierwszymi latami funkcjonowania muzułmań­skiej społeczności wiernych. Nauka prawa muzułmańskiego przeszła ewolucję od bo­skiego objawienia głoszonego przez proroka, poprzez przejęcie przez niego roli lidera społeczności, skończywszy na okresie po śmierci Muhammada, gdy przeprowadzono prace nad skodyfikowaniem prawa i spisaniem Koranu oraz sunny. Ponieważ to islam spajał nowe społeczeństwo, również prawo, które miało w nim funkcjonować, musia­ło mieć charakter religijny. Kształtowanie się tego prawa następowało na podstawie tekstu Koranu i rozstrzygnięć prawnych dokonywanych przez proroka, który oprócz zasadniczej działalności misyjnej, przyjął rolę sędziego, rozjemcy i pierwszego wład­cy muzułmańskiej ummy. W późniejszym czasie prawo rozwijało się również w wyni­ku indywidualnych rozważań prawników muzułmańskich w przypadkach, gdy żadne z głównych źródeł prawa nie dawało rozwiązania problemu (idżtihad). W IX w. zakoń­czył się etap kształtowania prawa muzułmańskiego przez uformowanie się czterech szkół prawa sunnickiego i jednej głównej szkoły prawa szyickiego oraz ugruntowania się opinii uczonych. Działalność prawników ograniczona została do stosowania i obja­śniania nauki wypracowanej w tych szkołach. Samodzielne tworzenie przepisów prawa zostało zastąpione przez naśladownictwo przyjętej wykładni (taklid).