Co właśnie obserwujemy i dzisiaj…

Tetmajer, akurat - ludowiec zdeklarowany, nie miał żadnych wątpliwości co do motywów decyzji Sejmu: "Nie trzeba być ani znawcą prawa, ani człowiekiem zbyt przenikliwym, żeby wiedzieć, że gdyby o inną osobistość chodziło, ci sami posłowie, którzy dziś obdzierali Naczelnika Państwa z władzy, staliby w innym wypadku na zasadzie skrajnego absolutyzmu".

Największe więc autorytety naukowe opowiadały się za wzorem ustroju Ameryki. Nie tylko polityk Tetmajer. Opinia Tetmajera wyjaśnia tylko, jak dalece przypadkowy był wybór wzoru francuskiego, jak doraźnymi interesami i rozgrywkami partyjnymi podyktowany. Następstwa były oczywiste, opisywał je en passant Jaworski:

"Stosunki rządowe w Rzeczypospolitej Polskiej charakteryzuje to, że obok kilkunastu ministerstw mamy przeszło dwadzieścia władz centralnych i że tak łatwo, jak się tworzy, usuwa się je także z widowni publicznej (...) Tworzy się urząd tylko dla danej potrzeby. Dopiero później okazują się komplikacje. Każdy z tych urzędów ma tendencje emancypacyjne. Rodzą się więc między urzędami i ministerstwami konflikty, które niejednokrotnie utrudniają obrót".

Jaworski usprawiedliwiał tę sytuację fazą eksperymentu, jakim była cała młoda państwowość polska; nie wskazywał zjawiska już wtedy oczywistego, że posady w owych urzędach zajmują znajomkowie polityków sejmowych, że więc Konstytucja Marcowa otworzyła nieograniczone pole niekontrolowanego rozkwitu - biurokracji i korupcji.

Pomyślmy o intelektualnym zamachu stanu

Wniosek: Konstytucja Marcowa była płodem takiej samej przypadkowości, jak ustrój Trzeciej Republiki, na którym się wzorowała. Najlepszy dowód, że nawet dwuizbowość naszego parlamentu uchwalono przewagą zaledwie paru głosów! Schorzenia, które ta konstytucja zaszczepiła naszej państwowości (14 gabinetów w latach 1918-1926), sprowokowały zabieg leczniczy w postaci krwawego zamachu stanu, dokonanego w roku 1926. Naśladując Konstytucję Marcową, miast podjąć tradycję Konstytucji 3 Maja, wszczepiliśmy odrodzonej państwowości te same choroby niemocy i korupcji, które dręczyły Francję lat 1875-1940 i Polskę lat 1921-1926 - za to z kosztami zbędnych powszechnych wyborów prezydenta bez władzy. Proponowałbym dlatego przygotować intelektualny zamach stanu - podejmując dyskusję nad tym, co dręczy i ośmiesza nasze państwo dzisiaj.
Stefan Bratkowski